đình chiến Ukraine?

 

từ trái:Mussolini, Hitler, thông dịch viên, Chamberlain, Munich 1938

Chiến tranh Ukraine chấm dứt kiểu nào?

Surrendering land is not the same as defeat – if a stronger Ukraine emerges from the ruins

The Guardian Opinion Apr 8, 2022

Neal Ascherson * Tôn Thất Tuệ dịch

Cương nghị, quả cảm, đầy đủ trang phục theo nghi lễ ngoại giao, kẹp nách chiếc nón hình trụ, đại sứ Anh Quốc bước lên bực thềm Bộ Ngoại Giao Đức. Ông mang theo tối hậu thư của Anh: Ngưng hành quân ở Ba Lan trước 11 giờ trưa nầy; nếu không, hai quốc gia của chúng ta ở trong tình trạng chiến tranh. Lúc ấy mới 9 giờ sáng. Không được ai tiếp, Sir Nevile Anderson đứng một mình trong sãnh đường, đọc chậm và lớn tiếng tối hậu thư nầy và ra về. Chuyện xẩy ra ngày 3 Sept 1939. (Thời ấy Hội Quốc Liên, tiền thân LHQ, đang bất lực nhìn các cuộc giành đất, những cuộc khủng hoãng ở Âu Châu liên quan đến các quốc gia nhỏ yếu).

Ngày nay các điều gọi là tuyên chiến không còn thấy nữa. Hitler và Staline dạy cho Putin cách coi thường các kiểu cách giấy mực ấy.

Nhưng tương hệ giữa các quốc gia ngày nay lồng trong sự khác biệt giữa “độc lập” và “toàn vẹn lãnh thổ”.

Trong lúc ấy, nữ ngoại trưởng Anh Liz Truss thì quan niệm rộng rãi hơn. Chính trị gia người đẹp “diều hâu nhất” nhấn mạnh rằng duy trì nền độc lập của Ukraine không duy chỉ đánh đuổi quân Nga mà còn tái lập sự toàn vẹn lãnh thổ Ukraine trong biên giới có trước 2014, bao gồm Crimea và toàn thể vùng Donbas.

Sáu tháng trước vụ đơn thương độc mã trình tối hậu thư nói trên, thủ tướng Neville Chamberlain đã làm mọi người kinh ngạc khi ông quay ngược chính sách hòa dịu và cam kết rằng Anh sẽ giao chiến với Đức nếu Nazi vi phạm nền độc lập của Ba Lan. Sáu tháng sau, Đức tấn công Ba Lan. Quân Nazi chiếm thành phố Danzig, xe tăng tràn qua biên giới và phi cơ oanh kích thủ đô Varsovie.

Anh có bóp cò cây súng cam kết hay không? Sau khi nhận chân các mối hy vọng “hòa bình cho thời đại” mà ông mơ ước thành mây khói, Chamberlain đưa ra lời tuyên bố cuối cùng hết sức vô bổ, vô nghĩa: nền độc lập của Ba Lan không bị đe dọa bởi cuộc xâm lược Nazi, chỉ có sự toàn vẹn lãnh thổ bị thiệt hại (Hitler muốn lấy toàn vùng Danzig).

Ukraine, vì đứng ngoài Nato, không được bất cứ sự cam kết bảo vệ nào. Do đó, cuộc chiến có thể chấm dứt theo một trong ba khả thể như sau:

- Nga bị đẩy lui về vị trí trước 2014

- Ukraine thua và bị chia cắt lãnh thổ

- Ngưng chiến theo “ngõ hẽm” mong manh dọc theo các vị trí đóng quân tại chỗ.

Giải pháp ngõ hẽm nhiều hy vọng thành tựu nhất; cho phép Nga chiếm giữ một số lãnh địa của Ukraine trong khi các phe liên hệ thương thuyết hòa bình.

Các trọng tài quốc tế sẽ chấp nhận vài sự tương nhượng thực tế: Nga tiếp tục giữ Crimea; Donbas sẽ chia đôi giao cho LHQ quản trị.

Các nhà hòa giải sẽ phải trả lời một câu hỏi thô bạo: Có phải Putin là Hitler hay không? Nói khác, phải chăng những tương nhượng nầy sẽ khuyến khích Putin chinh phục thêm hơn nhiều?

Hội nghị Munich 1938 giữa Mussolini, Hitler và Chamberlain đã tách vùng Sudenten Germans khỏi Tiệp Khắc và giao cho Đức đổi lấy hòa bình. Nhưng thực tế, nhượng bộ nầy đã giúp Hitler trở thành kẻ xâm lược nuốt gọn cả Âu Châu. Trường hợp Crimea cũng giống vậy. Dân chúng trên bán đảo nầy tự nhận là người Nga và cho rằng việc Crimea sáp nhập Ukraine là một sai lầm thời Xô Viết. Nhưng cách thức thô bạo của Putin dùng để sáp nhập bán đảo nầy mà không ai phản đối đã khuyến khích Putin thực hiện tham vọng thâu tóm các quốc gia trước kia trong đế quốc Liên Xô (USSR).

Liz Truss

Trở lại chủ trương “tối đa” của nữ ngoại trưởng Truss, theo đó độc lập và toàn vẹn lãnh thổ không tách lìa. Thực tế lịch sử không đi đúng theo con đường ấy. Ba Lan đã mất rất nhiều thành phố xưa cổ và một phần ba lãnh thổ năm 1945. Nhưng sau khi tự do, thoát khỏi ách gông cùm của Liên Sô, Ba Lan đã có nền độc lập toàn vẹn. Hiệp ước Triannon 1920 đã lấy các lãnh địa của Hung Gia Lợi chỉ cho quốc gia nầy còn giữ chưa được một phần ba lãnh thổ trước chiến tranh. Georgia luôn chủ trương Abkhazia thuộc chủ quyền của Tbilisi nhưng nước tí hon ven Bắc Hải nầy không chịu thống thuộc Georgia năm 1993. Georgia mất Abkhazia nhưng không mất độc lập.

Ngày mai, trong buổi diễn hành Chiến Thắng, rất có thể Putin bảo rằng “sứ mệnh hầu như đã hoàn tất”. Nhưng chưa biết ông quan niệm sứ mệnh rộng hẹp thế nào. Hòa hội, nếu có xẩy ra và khi xẩy ra, sẽ chú tâm đến biên giới mới sẽ chạy từ đâu đến đâu; nói khác, tuy đau lòng, đâu là phần đất Ukraine sẽ phải cắt bỏ.

Nhưng nguy hiểm cũng nằm ở đó. Từ khi có độc lập 1991, Ukraine vẫn theo đường lối chính trị không tha thứ quá khứ. Qua cách điều dẫn chiến sự hiện nay, TT Zelensky tách khỏi chính trường thành phần tài phiệt tham nhũng và đám chính trị mỵ dân xôi thịt. Nhưng nay nếu ông muốn chấm dứt chiến tranh bằng thương lượng thêm bớt như chấp nhận Crimea thuộc Nga, rất nhiều kẻ có tham vọng chính trị sẽ đâm vào lưng ông như một kẻ phản bội nền độc lập. Họ sẽ kêu gọi thành phần quốc gia quá khích xuống đường biểu tình phản đối. Những gì xưa nay Zelensky cố công tạo dựng sẽ sụp đổ, ví dụ sự đoàn kết dân tộc và thay vào đó sự bất an xã hội.

Tuy nhiên vẫn còn nhiều kỳ vọng ở những thế hệ trẻ, số người hiện đấu tranh cho xứ sở. Thế giới quan của họ bắt nguồn miền Tây của Ukraine. Một thế giới quan theo đó có một nước Ukraine mang tính chất Âu Châu, một quốc gia tự do và dân chủ xã hội, trong đó nền pháp trị và chính quyền trong sạch là những thực thể chứ không phải là các khẩu hiệu suông. Bán phần miền Tây nầy kiến tạo và duy trì ngôn ngữ Ukraine, và văn hóa Ukraine.

Thế hệ trẻ nầy với tầm nhìn mới vẫn không quên hằng triệu người U nói tiếng Nga tự nhận có nguồn gốc chủng tộc Nga nhưng sinh trưởng tại Ukraine và hiện đang chứng kiến Nga đang tàn phá quê nhà của họ, họ đã trở thành người Ukraine. Xứ sở điêu linh hư nát nhưng vẫn là một xứ sở chung.

================================

===============