The Conversation June 4, 2025 * Stewart Prest
Thủ Tướng Alberta, Danielle Smith đang dùng cảm tính về chủ quyền để lấy phần lợi cho tỉnh nhà. Trong thư gởi thủ tướng Canada trước ngày họp các thủ lãnh địa phương, bà nói rõ: Nếu chính phủ trung ương không làm được đường dẫn dầu phụ để trợ giúp ngành dầu hỏa của Alberta thì điều đó sẽ khiến dân chúng Alberta có ý nghĩ không tốt về điều gọi là sự tha thiết dấn thân xây dựng đoàn kết quốc gia của chính phủ Ottawa. Ngôn tự nầy đưa đến câu hỏi: Chuyện gì sẽ xẩy ra nếu Alberta bỏ phiếu ly khai?
Trước khi vào đề, hãy nhớ đến hai sự kiện lịch sử là trưng cầu dân ý về chủ quyền Québec năm 1995 và cuộc bỏ phiếu Brexit ở Anh năm 2016. Hai thí dụ nầy đưa đến nhận định tiên khởi: trong trường hợp phiếu thuận đòi chủ quyền riêng, tương lai của Alberta sẽ được thương thảo để đi bước đầu tiên đầy đau thương và vô định.
Chủ quyền có nghĩa uy quyền chính phủ độc lập, gồm độc quyền sử dụng công lực đối với dân chúng trên một lãnh thổ.
 |
| hằng vạn người tụ tập ở Montréal trước ngày trưng câu dân ý |
Nhóm chủ trương ly khai lập luận rằng một Alberta độc lập sẽ dựa vào quốc tế công pháp để có thể ăn thông với biển xuyên qua lãnh thổ Canada, không một quốc gia nào được quyền bao vây (to lanlock) một quốc gia khác. Bà Smith đã nói rõ như vậy khi cam kết sẽ tổ chức trưng cầu dân ý nếu đủ chữ ký đề nghị. Nhưng thực tế, quốc tế công pháp khó áp dụng, không ai ép được ai.
Khi tách khỏi Canada, Alberta sẽ mất hết các quyền và các sự bảo vệ qui định trong hiến pháp, được thi hành theo các định chế và tòa án. Muốn có chi thêm, phải thương lượng, mặc cả.
Khi tách khỏi Canada, Alberta sẽ mất hết các quyền và các sự bảo vệ qui định trong hiến pháp, được thi hành theo các định chế và tòa án. Muốn có chi thêm, phải thương lượng, mặc cả.
Du ký hành trình đòi độc lập của Québec đã giúp chiếu rọi các cuộc ly khai trong tiềm năng và cho biết các khả thể sau ngày trưng cầu dân ý chấp thuận.
Ngay sau cuộc trưng cầu dân ý 1995, - kết quả hụt, phe ở thắng phe đi với số phiếu ít ỏi - thủ tướng Jean Chretien (đảng Tự Do) đã đưa ra các biện pháp đáp ứng nhu cầu thời sự mới.
Kết hoạch A gồm những hành động giải quyết những điều Québec ta thán, gồm việc tạo thêm đường ống dẫn dầu phụ trội.
Kế hoạch B liên quan pháp lý. Chính phủ yêu cầu Tối Cao Pháp Viện Canada giải thích rõ ràng minh bạch tính chất pháp lý của chủ quyền và sau đó đã ban hành đạo luật xác minh Clarity Act. Từ nay, quan niệm chính thống sẽ là: mọi cố gắng ly khai sẽ phải được xúc tiến khởi đầu bằng một đa số rõ rệt trên một vấn đề rõ rệt.
Tuyên bố chủ quyền độc lập của tỉnh chấm dứt tức thời quyền công dân Canada của trú dân trong tỉnh ly khai. Tỉnh ly khai sẽ phải thương thảo "chia của" và trách nhiệm hoàn trái, thay đổi biên giới, quyền hạng, quyền lợi và lãnh thổ của dân nguyên thủy và các bảo đảm dành cho dân thiểu số.
Nay nếu ly khai, Alberta sẽ đưa ra bàn hội nghị những điều trên đây.
Khi thương thuyết với EU, Anh Quốc đã là một quốc gia có chủ quyền từ lâu mà khốn đốn như vậy. Đàng nầy Alberta mới ra ràng thiếu mất lợi thế sẽ rất khó điều đình với các lâng quốc.
Một khi độc lập, Alberta sẽ là một quốc gia xuất cảng dầu bị đất bao kín (landlocked). Alberta sẽ phải thương thuyết với Canada và HK đến tận những chi tiết nhỏ.
Alberta phải điều đình về số phận của các dân tộc thiểu số sống bên lề, dân tộc nguyên thủy. Người nguyên thủy cho biết không thích ly khai và cố giữ những quyền được Canada công nhận xưa nay.
Nếu Canada là một xứ chia cắt được thì Alberta cũng có thể bị chia cắt. Cộng hòa mới không đương nhiên có quyền lãnh thổ ở vùng người nguyên gốc đang sống hay trở thành người ký kết những thỏa thuận về đất cát.
Khi biên giới được phân định, quốc gia mới nầy với 4,5 triệu dân, cần sự giúp đỡ của hai người hàng xóm Canada có 35 triệu và HK có 350 triệu dân; đồng minh trội yếu sẽ là nước nào? Không lấy gì bảo đảm những chuyện sau đây: gia nhập Liên Hiệp Quốc, tiền lưu hành, hối suất, quốc phòng, an ninh biên giới, mậu dịch và đầu tư liên quốc.
Sử dụng các hải cảng hay cửa khẩu thuộc quyền chuyên biệt của Canada và quyền lợi của Canada ưu tiên trong mọi giải pháp. Alberta lập ống dẫn dầu xuyên qua Canada sẽ khó hơn mượn đất Mỹ.
Dĩ nhiên cộng hòa Alberta hoàn toàn tự do dính líu mật thiết với cộng hòa anh em phía nam. Trump đã nói rõ Canada sẽ không bị thuế quan nếu gia nhập liên bang Mỹ. Việc dễ nhất cho Alberta là thành một phần lãnh thổ của USA, có quyền đại diện giới hạn như tiểu bang thứ 51 hoặc thành một Puerto Rico phía Bắc hay một Alaska phía Nam (Alaska thành tiểu bang 49 năm 1959).
 |
| cờ Canada ở thị xã High Water, Alberta. |
Tổng lược đơn giản, nếu Alberta bỏ phiếu rời Canada, mọi việc Alberta phải tự lo thân mình; bước đầu rất khó khăn và vô định.
========================================
 |
| thiếu nữ Saigon xưa |
No comments:
Post a Comment