Doctor Zhivago và CIA

Yuri và Lara,  phim Doctor Zhivago

Doctor Zhivago và CIA

The CIA’s Zhivago

Michael Scammel, ttt dịch

Trụ sở CIA tại Langley, Virginia, có một viện bảo tàng ít khi mở cho công chúng xem. Mục đích của nó lưu trữ tin tức, dạy nhân viên khoa tình báo. Bên cạnh những chứng tích ly kỳ như khẩu AK 47 của Osama bin Laden, quan khách có thể tìm thấy một cuốn sách bìa mỏng, hình dáng lùi xùi khiêm tốn, cao 15 cm, rộng 9 cm, dày 2 cm. Đó là ấn bản bỏ túi cuốn sách Doctor Zhivago của Boris Pasternak, gồm 600 trang in trên giấy mỏng (thường dùng in Thánh Kinh) để tiện gởi chui. Nhãn ghi: “Ấn bản nguyên gốc tiếng Nga Doctor Zhivago do CIA xuất bản bí mật. Trang bìa trước mang hình thức Nga, trang bìa sau nói rõ in ở Pháp”.

Cho đến nay cơ quan tình báo trung ương Mỹ chỉ chưng một cuốn sách duy nhất là cuốn nầy; nó cho thấy tầm quan trọng mà CIA đã đặt để vào sách lược chiến tranh “mỏng” và tuyên truyền. Không rõ sách chưng lúc nào cũng như không rõ lúc nào sách được đưa lên internet.  Hơn 50 năm qua, CIA hoàn toàn giữ im lặng việc dính líu vào Doctor Zhivago, cho đến rất gần đây mới công nhận sự việc. Hầu như song hành với sự xuất hiện cuốn The Laundered Novel: Doctor Zhivago between the KGB and the CIA, năm 2009 của nhà báo và truyền hình Nga Ivan Tolstoy, là cuộc điều tra đầy đủ nhất trong nửa thế kỷ qua.  Không thể xác quyết cuốn sách trong bảo tàng CIA chính là cuốn mà Ivan Tolstoy cho rằng CIA đã sắp xếp mật xuất bản với số lượng rất nhỏ. CIA không có phản ứng nào đối với kết luận của Ivan Tolstoy.

Doctor Zhivago tại trụ sở CIA

Nhưng tình hình đổi mới rõ ràng. Hai tác phẩm hiện có trong tay (Inside the Zhivago Storm của Paolo Mancosu và The Zhivago Affair của Peter Finn và Petra Couvée) trình bày đầy đủ những cuộc vận hành bên trong của CIA nhằm xuất bản ở Âu Châu ấn phẩm tiếng Nga càng sớm càng tốt. Đặc biệt Finn và Couvé đã dùng bửu bối chính là 135 tài liệu giải mật của CIA cho thấy cơ quan nầy đã suy nghĩ ra sao cùng các bước sai lầm vì CIA chưa quen một điệp vụ nào tương tự.

Hai tác phẩm nầy cho người đọc biết thêm rất nhiều về Pasternak và Doctor Zhivago từ trước chưa được nêu lên. Ngoài việc mô tả hoạt vụ tình báo của CIA và những hậu quả tác dụng chung, hai công trình nghiên cứu nầy còn cho thấy thời niên thiếu của tác giả và nguồn gốc tác phẩm từ đầu cho đến quả bom xuất bản 1957.

Pasternak phải bỏ mất nửa đời mới viết xong Doctor Zhivago. Là một thiên tài thi ca từ nhỏ, ông viết văn xuôi không dễ dàng nhưng từ khi mới bước vào văn nghiệp, ông đã quyết định sẽ viết một cuốn tiểu thuyết “lớn” lối thế kỷ 19 “có mối tình éo le, có nữ nhân vật như kiểu Balzac”. Đề mục của ông là các cuộc cách mạng Tháng Hai và Tháng Mười cùng cuộc nội chiến Trắng Đỏ mà ông đã chứng kiến tận mắt. Ông bắt đầu khi còn “hăng máu” cách mạng nhưng sau đó đã đốt hết khi cuộc khung bố và thanh trừng của Staline đã dập tắt tinh thần lạc quan của ông, để rồi nhận biết từ nay rằng không có gì nguy hiểm bằng việc viết ra những tư tưởng, suy nghĩ chân thành của mình.

Pasternak, trong vài năm sau, đã hai lần đụng chạm đến Staline. Lần thứ nhất năm 1934, khi Staline bất thần điện thoại hỏi ý kiến ông về Osip Mandelstam vừa bị bắt vì bài thơ trào phúng liên hệ đến nhà độc tài. Pasternak biết bài nầy nhưng trả lời qua loa làm cho Staline kết án ông đã không “nện thẳng tay” người bạn nầy. Khi chuyện đối thoại nầy được xầm xì thì có người nói Pasternak hèn nhưng chính vợ chồng Mandelstam không đồng ý. Lần thứ hai, khi Pasternak có tên trong danh sách xử bắn, Staline ngạo nghễ nói: hảy để yên, đừng đụng tới gã điên sống trên mây.

Pasternak cẩn thận khôn ngoan tạo cho mình khuôn mặt khiêm tốn, sống với một thế giới khác. Trong suốt cuộc thanh trừng, ông theo đường lối im lặng để sống sót nhưng vẫn giữ nguyên nhân phẩm, điều nầy trong thời ấy ít ai làm được. Không chắc “người trên mây” nầy đã muốn, 20 năm sau, ném quả bom Doctor Zhivago vào vũng nước ứ, nước đọng Xô Viết. Nhưng kinh nghiệm với Staline, nhất là qua vụ Mandelstam, và những thỏa hiệp trong thời Khủng Bố còn để chút cặn bã tội lỗi và ân hận trong những động lực mới của ông.

1946, Pasternak quay về với cuốn tiểu thuyết chưa xong, lần nầy ông có chút nhiệt tâm vì Nga giảm thiểu sự đàn áp trong thời gian Thế Chiến 2, và lòng yêu nước nồng nàn đã thúc đẩy ông lên tiếng. Một động lực mạnh mẽ mới là việc ông tiếp xúc tại tòa báo văn chương Novy Mir, một bĩnh bút và thông dịch trẻ tên Olga Ivinskaya. Pasternak, 56 tuổi đang sống với bà vợ thứ hai, Zanaida, cùng hai con, đã hoàn toàn bị hớp hồn bởi dáng minh tinh và sự gợi cảm đang ngún cháy của Olga. Nàng rất nồng thắm, tài hoa, năng động và – không như vợ ông – đam mê văn chương.

Sau cuộc gặp gỡ nầy, Pasternak đã viết cho Olga: Em là đời ta, thiên thần của ta, ta yêu biết làm sao cho vừa”.  Olga, ly dị hiện nuôi hai con, nhỏ hơn chàng 22 tuổi, đã viết trong nhật ký rằng nàng đã gặp một vị thần, (a god), nàng quá sức vui mừng vì được một thi sĩ tài danh chú ý. Sau những lần đi dạo chung, họ trở thành cặp tình nhân. Rồi nàng trở thành thư ký và người phụ tá; nhưng nàng phải trả một giá rất cao. Năm 1949, Olga bị bắt vì “hoạt động chống Xô Viết” (Pasternak nay đã nổi tiếng nên ở yên) và lãnh án 5 năm tù ở Gulag (giảm còn 4 năm theo lệnh ân xá của Staline).

Nhiều người nghĩ đôi bạn chia tay nhưng hình như Olga đã hư thai với Pasternak trong tù. Về phần Pasternak, ông cảm thấy có tội vì ông mà Olga bị bắt, hơn nữa Olga không phản bội khi bị KGB tra hỏi. Pasternak ghi lại mối quan hệ nầy trong Doctor Zhivago và ông kèm theo 26 bài thơ viết cho Ogla làm phụ bản.

Pasternak và Olga Ivinskaya, 195..

Cuốn truyện hoàn tất năm 1954. Cốt truyện vòng vo phức tạp nhưng nói chung đi theo cuộc sống và những bước phiêu du của Yuri Zhivago, một y sĩ trẻ mộng mơ trong cơn gió bụi của thế chiến 1, của cách mạng, của nội chiến; đi lui đi tới giữa nước Nga chính gốc và vùng Siberie phía Tây. Tình cờ nầy đến tình cờ nọ, chàng luôn tiếp xúc với nữ y tá Larissa (Lara) Guichard; tuy hai người đều đã có gia đình, họ trở thành cặp tình nhân đầy đam mê. Nhưng họ phải chia lìa khi chàng bị phe Đỏ bắt cóc làm quân y trong thời nội chiến. Ngưng chiến, Yuri chia sẻ với Lara dăm ba tháng ân ái; chàng khuyên nàng nên qua vùng Đông Siberie và chàng trở lui thủ đô để sau đó có hai con với một phụ nữ khác trước khi chết vì bị bệnh tim. Lara tìm mọi cách đến dự đám ma, rồi bị bắt, bị thẩy vào Gulag. Cuốn truyện kết thúc bằng sự việc hai người bạn trong gia đình đã gặp một bé gái mồ côi giặt áo quần, trong thế chiến thứ hai và kết luận bé là con của Lara và Yuri.

Pasternak gởi Doctor Zhivago đến hai tờ báo Novy Mir và Znamya đầu năm 1956, mấy tháng sau mới được hồi đáp vì KGB phải điều tra quan điểm chính trị của tác giả và phải trình trung ương đảng duyệt xét đi đến kết luận là “một lời phỉ báng điêu ngoa”. Qua một bức thư do năm nhân viên tòa soạn ký, Novy Mir gởi bài phân tích đầy chi tiết về nội dung cho thấy chỗ nào sai. Pasternak được phán xét là tha hóa, xa rời xã hội mà ông đang sống, chống Xô viết; cho nên không thể xuất bản.

Trong lúc ấy, tin đồn về cuốn sách chuyền nhanh trong giới văn nghệ. Ít lâu sau, Sergio d’Angelo người Ý đã đến tận nhà yêu cầu Pasternak tính chuyện xuất bản tác phẩm ở Ý. Nhà báo trẻ nầy tin chắc mọi sự sẽ yên ổn và đề nghị nầy là điều có thể chấp nhận vì người xuất bản, Giangiacomo Feltrinelli là cộng sản. Pasternak không tin vào luận cứ nầy. Nhưng sau đó ông đã đưa bản đánh máy cho d’Angelo và cười mỉa mai u ám: “đây là thiệp mời bạn đến chứng kiến giờ xử bắn của tôi”.

D’Angelo mang trong người tập bản thảo quý giá và mở đầu cuộc trao đổi thư tín suốt một tháng giữa tác giả và người xuất bản, thực hiện bí mật qua trung gian nhiều người, có sự tham dự hăng say của Olga Ivinskaya. Nhưng hầu hết KGB đã chụp được phóng ảnh! Chính quyền Xô Viết, qua hội nhà văn, đã làm áp lực Pasternak lấy lại bản thảo và đảng CS Ý đã áp lực Feltrinelli từ chối xuất bản.

Có lời đề nghị hứa hẹn sẽ viết nhẹ hơn và xuất bản tại Nga. Nhưng quá trễ. Pasternak nói với một Isaih Berlin kinh ngạc rằng ông sẵn sàng hy sinh tính mạng nếu cần. Ông đưa cho học giả nầy một bản sao để đem về Anh, bí mật gởi một bản cho một người bạn Pháp nói tiếng Nga và bản thứ tư cho George Katkov, sử gia Nga lưu vong tại Anh. Từ nay Pasternak không cần để ý ai sẽ là nhà xuất bản, miễn là tác phẩm được ấn hành một nơi nào đó ngoài nước Nga.

Nỗi đau khổ, thất vọng, tin yêu của tác giả trong công cuộc nầy đã được tìm thấy trong thư tín giữa Pasternak và Feltrinelli, được in đầy đủ lần đầu tiên trong cuốn Inside the Zhivago Storm, của Mancosu.

Sự giằn vặt của Pasternak song hành với sự cam khổ của Feltrinelli đang chống trả với đảng CS Ý. Tuy vậy, Feltrinelli đã xúc tiến ấn hành bản tiếng Ý tháng 11 năm 1957; các bản dịch Anh, Pháp, Đức và các ngôn ngữ khác đua nhau ra đời, mùa xuân năm sau, 1958.

 bản tiếng Ý, Feltrinelly xuất bản

Mặc dù chính quyền Nga không mở miệng, Doctor Zhivago ở trong mục best seller của NY Times trong sáu tháng liền và tạo nên một cơn sốt cảm tính cả thế giới. Hầu như cuốn truyện có đủ thứ: chiến tranh, hòa bình, cách mạng, nội chiến, muôn vạn sự việc trên đời, danh sách nhân vật rất dài, giống như tác phẩm của người Pasternak xem là thần tượng: Lev Tolstoy. Với một mối tình bất chính làm trung điểm, cuốn tiểu thuyết nầy giường như có thể nhập chung Chiến Tranh và Hòa Binh và Anna Kerenima làm một.

Thế nhưng Doctor Zhivago đã tạo ra tình trạng khó xử cho các nhà phê bình. Trước khi sách ra đời, Kornei Chusovsky (thi sĩ, giải Lenine) đã gọi nó là: ngoại tộc, gây xáo trộn, nó phải tách khỏi đời tôi”. Akhmatova (thi sĩ bạn) dùng âm hưởng lời kết án nầy mà nói: nó nằm trong thời đại của tôi, trong xã hội của tôi, nhưng tôi không thừa nhận nó; nó là một sự thất bại của một thiên tài”.

Vladimir Nabokov, một trong số ít nhà phê bình ở Tây Phương, đồng ý với hai vị nầy, đã to tiếng chế diễu tập truyện là: “điều đáng tiếc, vụng về, sáo ngữ cũ rích, bi thảm vô duyên, tình tiết tầm thường, luật gia ham mê nhục dục, những đứa con gái không tin được, những kẻ cướp lãng mạn, những tình cờ vô lý".

Nhưng Edmund Wilson nhấn mạnh tầm quan trọng lịch sử và chính trị của tác phẩm, cũng như ý nghĩa tượng trưng của nó trong nội địa nước Nga. Người bạn cũ nầy của Nabokov tin tưởng rằng: Doctor Zhivago sẽ giữ vững địa vị của một trong những biến cố to lớn nhất trong lịch sử văn học và luân lý của nhân loại. Wilson viết tiếp: Dưới chế độ độc đoán tuyệt đối, viết như vậy rồi tung ra cho cả thế giới biết, chỉ có thiên tài với đầy đủ can đảm và nghị lực mới làm được.

Boris  Pasternak 

Nội dung, chứ không phải nghệ thuật viết văn, đã quyết định tầm quan trọng.  Yuri nói với Lara: Cách mạng gia nắm luật pháp trong tay trông thật kinh tởm, không giống như phạm nhân mà giống như cái máy ra khỏi sự điều khiển của người dùng, như con tàu không người lái tự do tùy hứng tự chạy. Những kẻ khơi mào cách mạng không hành động vì một điều gì ngoài đảo lộn, lý do họ không có khả năng. Cách mạng được thực hiện bởi lớp người hành động quá khích, đầu óc một chiều hạn hẹp. Họ chỉ cần vài giờ hay vài ngày để phá bỏ trật tự cũ để rồi mấy chục năm sau, đầu óc hạt tiêu được tôn sùng là thần thánh.

Hành động chính trong truyện chấm dứt năm 1929, cốt ý nói đó là khởi điểm những thập niên đầu óc hẹp hòi; đoạn nầy giống như khúc nhạc truy hồn đưa tiển nền chính trị và văn hóa Nga. Không còn gì sót lại của thời gian trước năm 1920. Thảo nào, chính quyền đã xem Pasternak và tiểu thuyết của ông là chống Xô viết.

CIA cũng đi đến kết luận gần giống như vậy. Chưa được một tháng từ khi ấn bản tiếng Ý ra đời, CIA đã chuyển một văn thư nội bộ, thông tri ý kiến một chuyên gia nói rằng: Doctor Zhivago quan trọng hơn bất cứ tài liệu văn chương nào từ trước đến nay ra khỏi khối CS; do đó, hãy cẩn thận đừng để Pasternak bị hại khi chúng ta khai thác mối lợi của xuất phẩm nầy”.

Mấy ngày đầu năm 1958, CIA đã nhận hai cuộn microfilm do tình báo Anh cung cấp; và phóng ảnh bản thảo nguyên thủy trong tay Feltrinelli. CIA bắt đầu suy tính dùng những thứ ấy như thế nào.

Như Finn và Couvé tường thuật; thời gian thuận tiện. Lúc ấy CIA có nhiều nhân viên sành sỏi văn học và say mê sách báo. Họ tin tưởng sức mạnh của ý tưởng, họ đồng ý với giám dốc nha hoạt động bí mật rằng : “sách khác biệt với những phương tiện tuyên truyền khác, chính yếu vì một cuốn sách duy nhất có thể làm thay đổi toàn diện thái độ và hành động của độc giả, điều nầy không thể xẩy ra với các phương tiện đơn thuần khác".

Nhưng khá buồn cười, hình như ý nghĩ nầy mượn của Nga. Từ năm 1934 Maxim Gorky đã dạy giai cấp lãnh đạo Nga rằng: sách là vũ khí, là vũ khí quan trọng nhất của văn hóa XHCN. Liên Xô đã là các “sư” trong ngành tuyên truyền và vận dụng văn hóa một cách tài tình từ đầu thập niên 1930; George Kennan đã thấy như vậy (Kennan là tác giả chính sách bao vây và cha đẻ tinh thần của chiến tranh lạnh).

Quan điểm của Kennan đưa đến sự thành lập Hiệp Hội Tự Do Văn Hóa năm 1950, và hệ thống gởi sách báo Mỹ qua bức màn sắt đã manh nha năm 1958 trước khi xuất hiện Doctor Zhivago. Bước kế tiếp là một chương trình khiêm tốn dịch sách Tây phương qua tiếng Nga và gởi hằng ngàn tác phẩm đến các xứ do Nga kiểm soát. Finn và Couvé ước chừng mười triệu cuốn sách và tạp chí được chuyển lén vào đế quốc đỏ. Hoạt vụ nầy ít được công chúng biết và ít gây xáo trộn, không như các hoạt động văn hóa khác của Tây Phương trong thời chiến tranh lạnh. Theo hai tác giả nầy, thập niên 1950, Hoa Kỳ không có cơ quan nào có thể làm việc ấy vì Quốc Hội không cấp ngân khoản cho các hoạt động nghệ thuật và văn hóa, ngoài các tổ chức văn hóa đã có từ xưa.

Doctor Zhivago ra đời tạo cho CIA một thách thức mới. CIA biết rõ “giá trị tuyên truyền” của tác phẩm nhưng gởi ấn bản Anh ngữ qua Nga e không lợi ích gì; mặt khác chưa có bản tiếng Nga nên không thể in lại. CIA quyết định có ấn bản “đen” của chính mình. Nhưng điều nầy cũng tạo ra một vấn đề khó khăn. Chính phủ Anh yêu cầu đừng in trong nước Mỹ ngõ hầu không gây thiệt hại nguy hiểm cho người viết. Pasternak cũng gởi thư các nơi yêu cầu người Nga lưu vong đừng nhúng tay vào.

Giải pháp được chấp thuận là đưa việc nầy cho một nhà xuất bản ở New York tên Felix Morrow, cựu đảng viên theo Trotsky, nhà báo, nhà văn, đam mê chống cộng và có hồ sơ an ninh sạch sẽ. Khế ước ký kết ngày 23.6.1958 qui định Morrow soạn sẵn bản thảo tiếng Nga để sắp chữ và cung cấp hai bản “vỗ” (photo-offset) chậm nhất ngày 31.07. Mục tiêu là có thể dùng để in ở Âu Châu kịp thời phân phát cho du khách Nga đến dự Hội Chợ Quốc Tế ở Brussel trong tháng chín sắp tới cũng như phân phát cho thủy thủ các tàu đi Nga.

Rõ là một dự mưu ngu xuẩn tạo ra nhiều phức tạp khó khăn. Morrow thấy món lợi quá to, lại tiết lộ lung tung nhưng không tìm ra người xuất bản ở Âu Châu; Morrow vẫn tin sẽ bán giá cắt cổ cho CIA phân phối, nên đã yêu cầu một người bạn ở đại học Michigan ấn hành, nói dối CIA không thiết tha gì. Ông bạn lại đem bản thảo trình cho chính phủ Mỹ và cả CIA xin ý kiến. Việc không thành.

CIA vẫn không bỏ cuộc nhưng lại gặp một hài kịch vì sai lầm không cố ý. CIA đã nhờ tình báo Hòa Lan tìm giúp người ấn hành. Có tin đồn Feltrinelly trình bản thảo tiếng Nga cho công ty xuất bản sách giáo khoa Mouton. Có thật như vậy nhưng có khác là Feltrinelly không vội hành động. Tình báo Mỹ và tình báo Hòa Lan quyết đi riêng cho được việc, không cần đến Feltrinelly. Giám đốc chi nhánh địa phương của Paix et Liberté, một tổ chức chống cọng triệt để, được giao nhiệm vụ đem bản “vỗ offset” đến công ty Mouton và kết ước in gấp Doctor Zhivago chỉ trên một ngàn bản (chính xác là 1.160 cuốn). Vào phút cuối, một nhân viên của Mouton, cứ tưởng đây là dự án của Feltrinelly, đã dán vào bản vỗ tên người xuất bản là Feltrinelly.

Rút cuộc cuốn truyện đã in xong trước ngày khai mạc triển lãm quốc tế. Một phần ba số sách đã được phân phát. Chẳng mấy chốc, sân hội chợ la liệt những bìa vải xanh biển của cuốn sách. Người nhận đã xé bìa, chia nhỏ sách, nhét vào túi xách cho dễ dấu. Feltrinelly nổi giận cho đấy là một sự dối trá công khai vì ông không thể tưởng tượng một sự hiểu nhầm không cố ý của một nhân viện thuộc cấp. Mouton khúm núm xin lỗi và để đền bù, hứa sẽ in thêm 5 ngàn cuốn cho Feltrinelly; sau đó đại học Michigan cũng phát hành riêng năm 1959.

Cuối năm 1958, Pasternak được giải Nobel văn chương và bị trưởng đoàn thanh niên Vladimir Semichastny tố cáo là một con heo làm thối chuồng heo và cần được trục xuất để thở không khí tư bản. Pasternak lúc ấy bệnh hoạn đã từ chối giải thưởng và năm sau chết vì ung thư phổi. Olga Ivinskaya bi bắt về tội chuyển tiền ngoại quốc, và lần thứ hai bị án tám năm tù Gulag nhưng được thả sau bốn năm câu lưu.  Đến năm 1965, David Lean hoàn tất phim Doctor Zhivago thì thiên hạ nhiều người mới biết, chứ ít ai đọc truyện. 1978, Olga xuất bản hồi ký “best selling” về những năm chung đụng với Pasternak.

Từ đó có hằng bao cuốn sách về nhiều khía cạnh khác của cuộc tình nầy. Finn kê ra 184 quyển. Nhưng về nghiên cứu tìm tòi công phu thì đến 2009 mới có Ivan Tolstoy và cuốn The Laundered Novel (cuốn tiểu thuyết chui). Tuy vậy công trình của Ivan không được chú ý vì nhiều sai lạc. Độc giả phải chờ đến 4 năm mới gặp hai cuốn sách được đề cập ở đây.

The Zhivago Affair và Inside the Zhivago Storm sẽ là hai tài liệu văn học giúp người đọc hiểu nhiều về Pasternak cùng bầu không khí ngột ngạc của đế quốc Đỏ Xô Viết. Người hiếu kỳ có phần thất vọng vì hai tác phẩm nầy không nói thêm các chi tiết lâm ly cuộc tình Olga-Boris và làm sao Pasternak có thể lèo lái cuộc tình tay ba giữa ông cùng bà vợ chính thức và nàng thơ Olga. Chẳng may Finn, Couvé và Mancosu đều là ký giả, không phải là tiểu thuyết gia nên làm vừa lòng được.

Về học thuật, các vị nầy đã không lượng giá thành quả của Pasternak trong tầm nhìn chung về văn học sử. Finn có nói sơ qua về các người đi sau Pasternak như Solzhenitzin, Sinyavsky, Daniel và Brodsky nhưng bỏ quên việc Pasternak đã tạo ra một giai đoạn mới, một khúc quanh mới. Bằng quyết định gởi bản thảo ra nước khác để xuất bản, Pasternak đã phá hỏng luật lệ của Nga, làm việc không ai dám nghĩ tới từ khi Boris Pilnyak bị hành quyết về tội nầy năm 1929. Ông đã tạo ra một lối sống mẫu mực an toàn, không bợ đỡ, không làm mất nhân phẩm, nhưng hầu như không kẻ nào làm theo. Doctor Zhivago là một ví dụ sống động của đường lối ‘samizdat’ (in lậu in chui, phổ biến lén), đã chọc thủng bức màn sắt và hệ thống kiểm duyệt Nga. Solzhenitzin phê bình Pasternak từ chối giải thưởng vì sợ chính quyền. Nhưng cần nhớ nếu không có Pasternak thì dễ gì cuốn Một Ngày của Ivan Denisovich được xuất bản, chứ đừng nói gì đến sống còn để nhận giải Nobel. Pasternak xứng đáng là người cầm đầu phong trào bất đồng chánh kiến Nga và đã một tay ảnh hưởng hướng đi của chiến tranh lạnh.

Về phần CIA, việc phát hành ấn bản tiếng Nga và chuyền sách vào Nga đã làm Doctor Zhivago thành một hiện tượng samizdat, nhưng không giúp gì để cấu thành tiếng tăm hay giải thưởng của Pasternak. Chiến dịch đàn áp ồn ào của KGB và đảng CS Nga đã giúp Pasternak nhiều hơn CIA giúp. Nhờ kinh nghiệm nầy, CIA thành công trong chiến dịch phân phát sách báo và dịch thuật hướng về khối CS. Cuốn sách chưng bày trong viện bảo tàng không phải là từ "ấn bản nguyên gốc tiếng Nga”, bản nguyên gốc in ở Âu Châu bìa cứng vải xanh biển, trong lúc cuốn nầy bìa mỏng, có nghĩa được phát hành từ một nơi khác, in qua in lại từ bản gốc.--

The CIA’s Zhivago by Michael Scammel

 ==================================================================

nhạc khúc Lara