Pha chè, Chaigneau, Liszt…

 

Pha chè, Chaigneau, Liszt…

Tôn Thất Tuệ

Dạ thưa, cấy ni mới là pha chè (không phải “chè xôi chuối”). Trong bài trước chúng tôi đã dựa vào Wikidepia tiếng Việt lẫn tiếng Anh để nói rằng Jean Baptiste Chaigneau đã dùng một hành khúc của Liszt để soạn bài Đăng Đàn Cung theo lệnh của vua Gia Long để vua lên ngôi, năm 1802. Wiki còn ghi rõ tên tác giả là JB Chaigneau theo nhịp điệu quân hành của Franz Liszt. Wiki ghi đời sống của ĐĐC (như quốc ca triều Nguyễn) từ 1802 đến 1945.

Hai hôm nay chúng tôi cố đi tìm các hành khúc của Liszt để xem thử chúng nó ra sao. Chúng tôi mới biết Liszt sinh ngày 22 October 1811 (chết ngày 31 July 1889). Nghĩa là Liszt sinh 9 năm sau khi vua Gia Long lên ngôi.

Franz Liszt (1811-1889)

Chúng tôi cẩn thận, tìm hiểu hành khúc đầu tiên của Liszt là viết từ một hành khúc của Schubert. Tác giả lừng danh nầy ai cũng biết qua Ave Maria và Serenade, sinh năm 1797, nghĩa là Schubert được 5 tuổi khi Gia Long lên ngôi. Tuy là thần đồng, Schubert không sáng tác lúc bốn hay năm tuổi để Chaigneau mượn mà viết Đăng Đàn Cung. Wikidepia

Wiki viết theo các khuynh hướng chính trị, từng lúc từng chỗ, thay đổi bài vở và thay đổi lối trình bày. Các đại học Mỹ không chấp nhận sinh viên ghi Wiki là nguồn tham khảo. Wiki nói nhạc sĩ Trúc Phương, Bến Tre, nghèo đói rách, thiếu đường ăn xin và chết cô đơn. Trong lúc thực sự ông có con gái và con trai ở Mỹ chăm lo cho ông từ khi sống đến khi chết đầy đủ, ông không chịu để họ bảo lãnh đoàn tụ. Cũng Wiki nói Liszt sinh năm 1811 và cũng Wiki nói Liszt nguồn gốc ĐDC 1802.

Trước khi phát giác ngày sinh của Liszt, chúng tôi cứ suy nghĩ vì sao các nhạc sĩ cung đình không thể viết một hành khúc hay sao mà phải chờ Chaigneau lấy nhạc Liszt.

Nhạc cung đình Huế không thể xuất phát từ số không, bằng chứng những nhạc cụ kèn (wind) dây (string) và gõ (percussion) đã được dùng từ trước ngoài Bắc, đều mượn của Tàu. Trong dân nhạc trước 1802, rất nhiều điệu hát mang tính chất hành khúc, chỉ cải biến chút xíu thì thành marche.

Ví dụ: tình bằng / có cái / trống cơm / khen ai / khéo vỗ / mà nên

/ bong bong - được vài nhà nghiên cứu cho là do ảnh hưởng cung trưởng của Bồ Đào Nha từ khi người Bồ đến VN.

Thứ đến: trèo lên / lên trèo lên / cây bưởi / hái hoa / bước xuống / vườn cà / hái nụ / tầm xuân . Theo giai thoại văn chương là Đào Duy Từ đáp lời phía Chúa Trịnh mời ông ra Bắc, ông trả lời: cớ sao không hỏi những ngày còn không; bây giờ em đã có chồng, tức là đã theo Chúa Nguyễn. Em lấy / chồng rồi / anh tiếc / lắm thay.

Chúng tôi vừa nhận từ tác giả Võ Hương An một bài viết của ông về quân nhạc triều Nguyễn. Theo đó trước 1802, quân đội của Chúa Nguyễn đã biết và dùng quân hành khúc, xử dụng các nhạc cụ kiểu Tây phương như trống, kèn đồng và sáo đồng. Bất tất phải mượn tác phẩm của một người chưa sinh.

Vài nét vể cuộc đời Chaigneau không thấy ông Tây nầy có khả năng âm nhạc. Nếu có, e rằng chi tiết quá nhỏ để ghi vào. Tuy nhiên, Chaigneau sau khi góp công lớn trong các cuộc hải chiến từ 1794, tiếp tục ở dưới trướng của Gia Long, có chức trưởng cơ, nhưng thực là một cố vấn cho đến 1826 mang tên Nguyễn Văn Thắng.

Liszt-Schubert Piano March