Winston Churchill Ukraine

Zelensky tranh cử 2019

Churchill xứ Ukraine

Chistian Esch  Der Spiegel March 3, 2025

Cách nay 3 năm, Putin đã khởi động một cuộc chiến lớn nhất ở Âu Châu từ 1945. Hằng trăm ngàn người chết bị thương; hằng triệu người di tản; nhiều thành phố đổ nát hoàn toàn thành tro bụi.
Trong ba năm ấy Volodymyr Zelensky là hiện thân của ý chí toàn dân chống ngoại xâm. Ông chính là bộ mặt của một quốc gia không để cho nền độc lập bị soán đoạt, xuất hiện trên mọi hội nghị quốc tế. Nhiều người đã so sánh ông với thủ tướng Winston Churchill cương quyết bảo vệ Anh quốc khỏi bàn tay của Hitler.

Churchill 1940, tại đảo Cyprus, Dịa Trung Hải

Nhưng bây giờ tình thế đã ép ông giữ một vai trò khác. Chiến tuyến miền đông bị đâm thủng, quân Nga tiến mạnh thêm. Về phía Tây của lãnh thổ, sự ủng hộ không còn nữa, HK quay ngược 180 độ. Donald Trump không những muốn hòa đàm ngay với Nga mà còn nói năng như không khác giới lãnh đạo Cẩm Linh. Ông khen kẻ xâm lăng, khinh bạc nạn nhân của sự xâm lược ấy. Ông nói Nga muốn chấm dứt cảnh dã man rừng rú ấy và đáng lý Ukraine đã không nên khơi động cuộc chiến nầy.

Zelensky nay phải hướng dẫn quốc dân sống qua một cuộc thương thảo hòa bình, mặc dù không lấy gì đáng tin. Ông phải chuẩn bị cho chính mình và toàn quốc chấp nhận một sự thỏa hiệp đau đớn và kỳ dị. Vai trò mới nầy là gì? liệu ông có đóng đóng được mà không cần thuộc bài?
Những câu hỏi nầy là những lo âu không chỉ dành cho một tổng thống Zelensky mà cả toàn dân, liên quan đến sợ hãi, hy vọng, liên hệ với Tây phương, quan niệm về hòa bình, giá nào phải trả.

Zelensky bước vào chính trường 2019 khi đang giữ vai trò kịch sĩ truyền hình. Ông đảng "Đầy tớ của dân chúng" là ổ xung kích lay chuyển thế giới chính trị chuyên nghiệp, ông tự xưng là người của dân chúng, một chính trị gia phản nghĩa (anti politician).

Từ một kịch sĩ hài hước truyền hình được yêu chuộng, ông đã xem Donald Trump  - từng tung hoành trên đấu trường truyền hình như nhau - là mẫu người lý tưởng, không ngại tự tách lìa thế giới bệ rạc chung quanh. 
Giống như Trump, ông đưa ra những giải pháp đơn giản giải quyết những vấn đề phức tạp như sẽ bài trừ tham nhũng, trị an vùng Donbas muốn ly khai và tạo loạn. Nội chiến nầy xẩy ra năm 2014 và ngừng một năm sau theo thỏa ước Minsk, rồi tiếp ngay sau khi ký kết.

Khi tranh cử, ông nói: "này các bạn phải ngưng nổ súng". Chẳng khác nào ngày nay Donald Trump phát biểu về chiến tranh Ukraine. "Giải pháp hết sức đơn giản, dễ lắm thế mà các chức sự đần quá, sợ quá, hèn quá, không dám thương thảo với Putin".

Một cựu giới chức cao cấp ở Kyiv nói rằng cho đến giờ phút nầy Zelensky vẫn ăn nói như một người populist (mỵ dân); thế giới quan của ông giống như tầm nhìn của một đứa trẻ; hiểu biết hạn hẹp về chính trị.
Hai năm sau kể từ khi thắng cử vinh quang, ông chỉ thực hiện một số ít trong những điều hứa hẹn, danh tiếng không còn nhiều. Chiến tranh Donbas không thể ngưng. Chiến sĩ tiền tuyến không nhận ông là tổng thống và tổng tư lệnh có các quyết định không quân sự và sai lầm như rút quân xa khỏi giới tuyến ngưng chiến, nại cớ tránh đụng độ; trong lúc Nga nhất quyết tiến tới, chiếm những nơi Ukraine rút xa.

Nói chung, không có những câu trả lời đơn giản cho những vấn đề phức tạp.

Tháng 2, 2022, Zelensky ngồi chung bàn với Phó Tổng Thống Kalama Harris tại Hội Nghị An Ninh Munich. Dường như ông không biết hôm ấy là một trong những ngày cuối cùng ông giữ vai trò "đầy tớ dân" của một tổng thống bất quy ước trong thời bình. Mùa thu năm trước, Nga đã dồn quân rất nhiều theo biến giới và HK đã lưu ý ông nguy cơ xâm lấn cận kề. 

Nhưng ông vẫn tiếp tục đeo theo quyền lực trong vai trò mà ông đã tự cho mình. Ông muốn xây đường sá khắp xứ theo những dự án "ruột",  và ông vừa khánh thành một cây cầu qua sông Dnipro. Ông không muốn lập một kế hoạch phòng thủ. Ông tin rằng tiên tri một cuộc xâm lăng của Nga chỉ là trò bịp.

Nhưng bà Harris có nhiệm vụ đưa Zelensky ra khỏi cơn mơ ngày. HK đã đi đến kết luận rằng Putin đã quyết định tấn công và yêu cầu Zelensky công nhận sự kiện nầy. Ông đáp: Sao tôi phải công nhận điều đó để làm gì?". Cựu bộ trưởng quốc phòng Oleksky Reznikov nhớ rằng lúc ấy, phái đoàn Ukraine hỏi bà vì sao HK không trừng phạt Nga khi biết Putin đã quyết định. "Chúng tôi không tin sự lượng định tình hình nầy. Lạ quá, ai cũng đòi hỏi chúng tôi nhượng bộ như làm một vụ ký kết Minsk mới. Chúng tôi tự hỏi phải chăng người ta dọa quý vị chơi cho vui hay thực tình lưu ý quý vị."

Bây giờ thì ông biết rõ hơn. Không lâu trước hội nghị nầy, ông đi ciné xem phim Golda với minh tinh Helen Mirren đóng vai bà Golda Meir; vị nữ thủ tướng Do Thái nầy năm 1973 không chịu tin các lân quốc Arab đang có kế hoạch xâm chiếm Do Thái. Phim mở đầu trình bảy rõ ràng sự bất đồng quan điểm trong nội các; sự khác biệt ý kiến giữa mật vụ tình báo và các tướng lãnh về câu hỏi: một cuộc tấn công như vậy có thực sẽ xẩy ra hay không?

Reznikov nói "cảnh trong phim không khác chuyện của chúng tôi ngày nay". Người nói có, người nói không. Mấy ông tướng quả quyết chúng không đám tấn công; ít ra cần một thời gian ngắn nữa, chúng mới dồn đủ lực lượng cần thiết. 

Nhờ Nga xâm lăng mà thế giới biết thêm một Zelensky mới. Chiến sĩ quyết tâm nầy đã bỏ com lê mặc áo trận màu cứt ngựa, để râu. Trái với dự tưởng của nhiều người, quân Nga đã vận chuyển rất nhanh tiến gần thủ đô Kyiv; giống như Chiến Dịch Danube dập ngay phiến loạn Prague 1968, oan kích triệt hạ lãnh đạo Tiệp Khắc.

Tổng thống Ukraine cho biết ông quyết định kháng cự, ông bày tỏ can đảm và khuyến khích mọi người hưởng ứng. Biểu hiện Zelensky không gì bằng một video tự quay cùng các phụ tá thân cận vào đêm thứ hai từ khi Nga tấn công. Ông chỉ đưa ra một thông điệp rất ngắng: Tôi có đây; chúng tôi có đây. Có lẽ đấy là bài diễn văn hay nhất của vị tổng thống nầy.

Feb 24, 2022 trở thành mốc thời gian mô tả sự nghiệp chính trị của ông. Đúng như các tiểu sử danh nhân cho biết: một ngày có giá trị hơn năm bảy năm. Đó là lúc Zelensky trở nên tổng thống của mọi người Ukraine.

"Giống như Churchill, không phải một mình Quý Nhân là con sư tử; mỗi người Ukraine là một con sư tử. Nhưng Quý Nhân được chọn cất tiếng hống cho đoàn sư tử". Thủ tướng Anh Boris Johnson đã phát biểu như vậy, để ca ngợi Zelensky. Boris Johnson là người ủng hộ Ukraine to tiếng nhất Âu Châu và cũng là chính khách đầu tiên mà Zelensky điện thoại khi Nga tấn công.

Boris Johnson - tác giả cuốn tiểu sử nồng nhiệt về Churchill - nói  tinh thần Churchill đã sống lại nơi Zelensky trong cuộc điện đàm nêu trên. Nhiều người dùng lại so sánh nầy. Michael Waltz, đương kim cố vấn an ninh của Trump, lúc ở Hạ Viện vào tháng 3, 2022 đã gọi Zelensky là Churchill thế kỷ 21.

Churchill là vai trò mới của Zelensky: quyết tâm đối đầu một thế lực lớn mạnh hơn, để bảo vệ dân chủ, sát cánh với HK và Tây Phương.
So sánh với Churchill có nghĩa: kẻ thù giống như Hitler, thỏa hiệp với Putin là điều không thể làm và không đáng làm. Và trên hết, triệt để thắng Nga là một mục tiêu có thể thực hiện.

Tuy vậy, triết lý nầy, lập luận nầy chưa có trong đầu óc của Zelensky khi chiến tranh bắt đầu. Lập luận nầy chỉ xuất hiện từ Apr 2022, khi ông đảm nhận toàn bộ vai trò Churchill.

Zelensky trao huy chương tai mặt trận, 2023

Ngay từ ngày thứ nhất khỉ sự chiến tranh, ban tham mưu của Zelensky đã bắt đầu thương thuyết với Nga nhằm chấm dứt giao tranh. Chừng một tháng thì có khởi sắc, dường như vào lúc hai bên gặp nhau ở Istanbul. Một đồng thuận tạm, qui định Ukraine sẽ bỏ ý nguyện gia nhập Nato và theo chủ trương trung lập. Để đối lại, Ukraine sẽ có sự bảo đảm an ninh của các thành viên thường xuyên của Hội Đồng Bảo An LHQ trong đó có Nga. Chưa hẳn là một kết ước nhưng đã là những nét sơ phát cần thiết và đáng tin tưởng.

Thị xã Bucha

Nhưng tại sao không đi đến đâu?

Lời giải thích từ thủ đô Kyiv là Bucha. Đang khi các cuộc thương thuyết tiếp diễn ở Istanbul, đột nhiên Nga thông báo rút quân rộng lớn khỏi vùng thủ đô. Tại thị xã Bucha, ngoại biên Tây Bắc thủ đô, lính Nga ra đi để lại từng dãy xác chết thường dân chúng bắn hạ. Xã hội Ukraine xúc động bừng bừng. Chính Zelensky trông không còn bình tĩnh, run rẩy khi thị sát tại chỗ. Tuy nhiên hôm ấy khi được hỏi về các cuộc thương nghị, ông minh thị cho biết quyết tâm tiếp tục những gì đã đạt được.
Một lời giải thích khác là do Boris Johnson. Thủ tướng Anh đến thăm Kyiv April 9 đã cùng Zelensky đi bộ xuyên qua thị xã trống hoang nầy. Về sau thương thuyết gia Ukraine đã nói trong một cuộc phỏng vấn: Khi chúng tôi từ Istanbul trở về, Boris Johnson đến Kyiv và nói rằng chúng tôi không được phép ký kết gì với chúng, bây giờ chỉ có việc đánh mà thôi". Truyền thông Nga đã phóng tin: Tây phương đã cấm Zelensky chấp thuận kết quả thương nghị hòa bình.

 

Thủ tướng Boris Johnson và Zelensky, Kyiv April 9, 20222

Cuộc viếng thăm của Boris Johnson rất nặng ký. Một người trong cuộc đã nhớ lại lời của Johnson: Anh Quốc không bao giờ ký một tờ giấy nào với tội đồ Putin. Ông kêu gọi thế giới ủng hộ Ukraine với tin tưởng Putin sẽ thua trận. Tháng May 2022, cố vấn an ninh Oleksiy Danilov tuyên bố hoanh trên TV: Với Nga chúng ta chỉ ký đầu hàng. Đầu hàng đây là Nga đầu hàng chứ không phải Ukraine. Đột nhiên một Ukraine dưới vực thẳm đã thành một Ukraine toàn năng đứng trên đầu Nga.

Điều nầy ăn khớp với tâm lý quần chúng. Vui mừng đứng trên đầu đối phương, kẻ đã gây bao khổ đau.

Zelensky đóng vai trò của Churchill một cách có ý thức và tài tình. Nhưng ông không đóng hết vở kịch vào hồi chót, đã không thốt nên lời câu nói cuối cùng của Churchill. "Tôi không có cái gì để dâng hiến, ngoài máu, mồ hôi và nước mắt".

Tổng thống Ukraine chỉ thích nói đến chiến thắng, mà không nói đến hy sinh. Ông nâng cao mong cầu của đại chúng. Ấy là vào năm 2022, khi lần đầu tiên Ukraine chận được quân xâm lược và đẩy lui chúng. Ấy cũng là trường hợp năm 2023 khi bắt đầu cuộc phản công rần rộ quảng bá rồi chìm nghĩm. Ấy cũng là năm 2024, khi kẻ thù tiến như vũ bão qua vùng Donbas.

Khi quân đội khẩn cấp yêu cầu động viên vào mùa thu 2023 vì Ukraine thiếu lính, Zelensky tiếp tục chống lại trong mấy tháng. Ông không muốn có tên dính vào các chính sách trái lòng dân. Tính theo trung bình, lính Ukraine thuộc thành phần trung niên, sống ở vùng quê, hai bàn tay đã chai. Những kẻ sống ở thành thị có nhiều cách trốn lính.

Trên sân khấu quốc tế, ông được đón chào nồng nhiệt như cuối 2022, ông đọc bài diễn văn tại lưỡng viện quốc hội HK, được vỗ tay từng hồi lâu như năm 1941 Churchill cũng tại chỗ nầy được nồng nhiệt hoang hô. Zelensky so sánh chiến trận Donbas như Chiến Tranh Cách Mạng Mỹ.
Với sự tự tin đang lên, ông đến dự hội nghị thượng đĩnh Nato ở Vinius, Lithuania, năm 2023, chỉ trích mạnh mẽ dự thảo tuyên bố bế mạc không có bảo đảm tư cách hội viên của Ukraine. Ông nói Ukraine phải được tôn trọng, dự thảo nầy dị hợm chưa từng có, hết sức phi lý, dẹp đi.

Zelensky tại Quốc Hội HK 2022

HK đã tỏ ra bất mãn. Cố vấn an ninh Jake Sullivan nói: HK xứng được sự biết ơn tối thiểu.

Một nhà ngoại giao Ukraine cho biết Zelensky cảm thấy bị phản bội vì ông cứ nghĩ lời khuyến khích năm trước là sự cam kết bảo đảm an ninh. Từ đó, ông tỏ ra thất vọng; lời nói đầy cảm tính, cao vọng và trách móc.

Một người trong giới thân cận nói: Zelensky như một đứa trẻ nghĩ rằng điều mong cầu khó thực hiện mà cứ quyết chí kèo nài sẽ đạt được.
Ngoại giao đấm đá (bully diplomacy) được cựu chủ tịch quốc hội Razumkov dùng để chỉ lề lối hành động của Zelensky. (Razumkov đã bác sĩ trị đau lưng của Zelensky, nay trở thành đối thủ chính trị). Ông nói thêm: đấm đá hữu ích trong vài tháng đầu nhưng tốt hơn trở về lối ngoại giao bình thường; lột bỏ lớp áo trận, trở lại com lê, trở lại vị trí tổng thống như thường lệ, đừng làm anh hùng Che Guevera (CS Cuba).

Khi chiến tranh bùng nổ, giới chính trị không còn chỗ sống. Truyền hình chỉ chiếu chương trình đoàn kết của chính phủ. Quốc hội bớt quyền, trong lúc có thêm nhiều quyền cho tổng thống và chánh văn phòng phủ đầu rồng uy quyền mọi nơi mọi lúc. Không có bầu cử vì tình trạng chiến tranh.
Tuy đàn áp dân chủ trong nước, Putin kết án Zelensky là lãnh tụ bất chính và yêu cầu Ukraine tổ chức bầu cử. Donald Trump cũng có những lời tương tự. Ông nói Zelensky là tay độc tài không bầu cử, chỉ có 4% dân chúng ủng hộ.

Tuy không thích Zelensky, Razumkov cho biết con số 4% giảm từ con số thật là 57%; đa số dân chúng cho rằng vì chiến tranh không thể bầu cử. Một thỏa ước hòa bình với Nga sẽ chấm dứt tình trạng khẩn cấp để bầu cử. Tháng qua, Zelensky đã áp đặt những chế tài ngoài pháp luật đối với vị tiền nhiệm, cựu tổng thống Petro Poroshenko vì "nguy hại đến an ninh quốc gia". Ukraine không phải là nước độc tài như Trump kết tội mà là một quốc gia tơi tả vì chiến tranh.

Zelensky có lý do lo ngại cuộc bầu cử mới. Valerii Zaluzhnyi, cựu chỉ huy trưởng quân lực, sẽ nhảy vào đấu trường.

Khi ngưng chiến, Zelensky còn gánh trách nhiệm thi hành thỏa ước ô dề theo đó Ukraine sẽ nhượng bộ đủ thứ.

Về tâm lý, Zelensky chưa chuẩn bị đầy đủ để đối diện cuộc ngưng chiến trong đó ông là kẻ thua trận. Tổng thống và cuộc chiến đã thành một, qua hai sự kiện là ông đã để râu và mặc áo nhà binh. Nay nếu ông không đọc diễn văn, mặc complet cà vạt thì dân chúng thấy ngờ ngợ, ra làm sao.

Với ông, làm theo Churchill có nghĩa ngồi trên con ngựa chiến tranh như xuyên qua đường hầm, mắt nhìn ánh sáng cuối đường, huy động mọi sức lực của một xã hội mỏi mệt không thấy ánh sáng ấy như ông.

Zelensky ở tiền tuyến vùng Zaporizhzhia

Bây giờ, sự thể hóa ra rằng đường hầm ấy không có lối ra; cuối đường hầm nầy là một đường hầm khác gọi là hòa bình. Nhưng không phải là một nền hòa bình đích thực, nó sẽ mang lại thất vọng và nhọc nhằng. Làm sao giải thích rằng ánh sáng kia chỉ là ảo tưởng? Không có một ví dụ lịch sử nào như thế.

Có lẽ chẳng có ông Churchill nào trong câu chuyện nầy, vâng, ông Churchill có can đảm từ chối hòa đàm 1940 mặc dù quân Hitler đã tràn qua nước Pháp. Có lẽ đây đang nói người Phần Lan cũng trong mùa xuân năm ấy 1940 chấp nhận thua trận và chịu ký hòa ước với Moscou. Cuộc kháng chiến anh dũng của toàn dân Phần Lan dưới sự lãnh đạo của thống chế Gustaf Mannerheim không đủ sức ngăn chậm thảm bại nầy. Nhưng Phần Lan không bị hủy diệt để ngày nay làm một hội viên Nato.
Zelensky đã đóng vai Churchill gần như toàn bích. Nhưng ông có thể đóng vai Mannerheim hay không? Hy vọng ông làm được.

Với nhiều khó khăn, Ukraine đã sống sót qua năm thứ ba chiến tranh. Ở Donbas quân Nga tiến, ngày một nhanh hơn. Tháng 11-2024, lính của Putin đã lấy được một phần lãnh thổ quan trọng nhất, ý nghĩa nhất đến nay. Và xa kia, bên xứ Mỹ Trump đã thắng cử, bước vào White House.

Theo nhà phân tích chính trị Fesenko, một Trump tìm kiếm hòa bình sẽ là cái phao cấp cứu cho Zelensky. Bây giờ có một kẻ đứng ra lãnh nhiệm vụ thừa nhận nhu cầu nhượng bộ. Ông sẽ nói với dân chúng: Nào tôi đâu có bỏ cuộc; chính Tây Phương mới gây chao đảo cho chúng ta. Bỗng nhiên mừng quá, có kẻ đứng ra làm con dê tế thần.

Zelensky và Trump New York, Sep, 2024

Từ tháng hai năm nay, bao nhiêu biến chuyển, thời gian qua nhanh với một White House có ông tông tông mới. Thế giới đã tanh bành, đứt lề, đứt chỉ nhưng không ai cho là trầm trọng bằng Zelensky. Ông sẽ níu kéo vào đâu? Có lẽ Âu Châu, nhưng đó là một Âu Châu đứng yên, bất động, yếu ớt chỉ rêu rao những khẩu hiệu.
Tại Hội Nghị An Ninh Munich 2025, ông đã đam mê kích động lý tưởng Âu Châu, đề nghị một quân đội liên quốc, hình như ông muốn nói: nếu quý vị cho tôi vào tổ chức Liên Âu EU mà không vô Nato thì cả hai đều hữu danh vô thực. Nhưng Zelensky vẫn là kẻ đứng bên ngoài và không có con bài tẩy; EU có những vấn đề riêng muốn giải quyết với nhau từ bên trong.
Zelensky không đạt được ý muốn lấy lòng Trump. Tổng thống HK bắn ra những lời lẽ ác cảm; tình hình trở nên căy đắng Zensky không thể dằn lòng. Khi Trump hoài nghi sự ủng hộ của dân chúng và đưa ra tỷ số 4%, ông mở cuộc họp báo thông báo sẽ tổ chức một cuộc tham dò rộng lớn về việc nầy và đồng thời sẽ hỏi dân chúng nghĩ gì về Donald Trump và bầu đoàn, như bộ trưởng quốc phòng Hegseth, ngoại trưởng Rubio và tỷ tỷ phú Elon Musk.

Lẽ nào ông trở về vai trò cũ, vai trò ông tạm gát qua một bên để đóng vai trò Churchill? Những phản ứng mới đầy cảm tính, khiêu khích có tính cách giúp vui trên sân khấu, rất ít ý nghĩa. 

Nhìn qua Nga, khi nổ súng, Putin xem Ukraine là một miếng đất, một phần lãnh thổ, như một vật sở hữu; ông đang giành sở vật nầy không để Tây Phương cướp đoạt.

Bây giờ Trump đối xử Ukraine như một sở vật (an object) không khác Putin. Ông đang dàn xếp với lãnh chúa quốc gia bắc Âu nầy để cùng bình định hóa, chia phần tùy nghi sử dụng.

Tấn tuồng mới không cho Zelensky thủ một vai nào tạm đủ quan trong để giữ mặt. Như một kịch sĩ chuyên nghiệp đi quanh sân khấu không thấy tên mình trên danh sách diễn viên. Từ đầu chí cuối ông chỉ có một việc là chứng minh vai trò chủ chốt không thể thay thế; như để nói với dân chúng, với thế giới, với Cẩm Linh, với Bạch Cung: Tôi có đây. Có tôi đây. Chừng đó không đủ giúp ông làm nên lịch sử.

Xuất xứ Der Spiegel March 3

===============================================================

Huế, những năm 50 (1950 ...)

=============================================