Ukraine Mỹ chia verbe manger

CHIA VẸT BỜ MĂN RÊ
nous mangeons

Tôn Thất Tuệ
Tạo hóa gây chi cuộc hý trường, má Huyện của tui có lẽ nhầm, cuộc hý trường không chính xác vì hý trường như trường Bà Tuần Huế mình. Tạo hóa gây chi biết bao nhiêu vở kịch hài. Kịch hài, hài kịch thì mình thích coai như Bob Hope, anh mặt ngựa Fernandel, ông cò Fantoma.
Nhưng trên hết, kịch hài, chuyện hài không phải là cảnh tuột quần đưa đít cho người xem mà là chuyện thật, càng thật càng làm cho mình cười. Như vậy cái hài có khắp nơi và tự nó có sức hấp dẫn. Xa như Ukraine. Putin đàn áp dân chủ đòi Ukraine bầu cử để có dân chủ. Buồn cười.
Zelensky đang bước vào thành công chấm dứt chiến cuộc như chính ông tuyên bố không gia nhập Nato, giữ trung lập. Nhưng được ông thủ tướng Anh hình dáng bi tơn dé dé ra lệnh ngưng, chỉ có đánh. Ông đã ký sắc lệnh cấm thương thuyết; nay ông đòi thương thuyết, Nga nó thọt lét cái vụ nầy. Vậy có chi là chủ quyền mà nhà kịch hài TV nầy rêu rao 3 năm nay để Waleca, anh hùng Ba Lan, phải lên tiếng ca ngợi.
Hai anh tổng thống cải nhau như hàng tôm hàng cá, anh phó đưa tay chỉ chỏ xưng hô "you guy", rứa không dui sao?
Thời sự biến chuyển quá nhanh, người ta không kịp nhận định những ý nghĩa trong những lời nói đúng nhưng khó hiểu.
Chỗ ni Trump võ biền nhưng có lý khi nói với Zelensky: ông không có bài, không có tẩy; nhưng nếu ông đi với chúng tôi thì ông có bài mà chơi. You don't have a card; if you deal with us, you will have a card.
Trên răng có khi dưới không dế, tẩy (stake) mô mà đánh với Putin. Cải lộn thua thằng mạnh (La raison du plus fort est toujours la meilleure), anh tô lô phôn Tập Cận Bình tức khắc xin cầu cứu. Khi CIA và Phật Giáo ép ra mỡ, cố vấn Nhu lên Phước Long đi săn với Cao Xuân Vỹ, hiệp thương cầu hòa với Phạm Hùng. Zel đến Luân Đôn dựa hơi ông vua đang lâm nguy mọi thứ, mà vua quân chủ lập hiến thì tệ hơn Bác Tôn Lò chỉ được hứa (hứa mà thôi) ướp CCC thay vì cả cái xác to tướng. Thủ tướng Anh ừ è, sẽ triệu tập thượng đĩnh, 3/4 đến dự ăn cơm chụp hình chẳng có quyết định gì, hứa sẽ trình Quan Bác HK kế hoạch ngưng chiến một tháng, trên không và trên bộ. Tin thất thiệt, Anh cho vay 3,5 tỷ, mà có thật thì bắn được 40 hỏa tiển là rồi chùa. Lão Putin sợ các ông à. Thủ Tướng Đức mới tuy đứng chưa vững, hứa với Anh góp chung thành 500 tỷ E chi phí quốc phòng. Bây giờ các ông mới xây xưởng vũ khí, tôi cắt dầu đưa dầu qua Ấn Độ và Tàu thì các ông lấy lợi tức kỹ nghệ chỗ mô mà lo cuốc phòng.
Lượng định tương đối chính xác, Âu Châu đã giúp Ukraine 285 tỷ, Mỹ giúp 185 tỷ (không phải 530 tỷ như Trump nói) nhưng viện trợ Mỹ vô cùng quan trọng như dàn chống hỏa tiển Patriot. Đức đã kéo ra khỏi kho những chiếc xe tăng cũ rích vô dầu mở đem viện trợ, mà còn không có đạn; tính vào số tiền trên còn có những chiếc Mig Ba Lan mua của Nga khi còn là chư hầu, một số quân dụng cũ Nato cấp cho Âu Châu. Những cú hạ xe tăng, máy bay Nga vào lúc khởi đầu chiến tranh chỉ có thể thực hiện với tín hiệu tình báo của Mỹ.
Rất có thể Mỹ dùng kỹ thuật xưa là "laser covering", bao bọc mục tiêu bằng tia laser và phi cơ chỉ bắn ra cho bom tìm laser tới. Tuần này Mỹ không còn chia sẻ tình báo nữa thì Ukraine không thể hạ hỏa tiển Nga bắn vào một hotel có phái đoàn cứu trợ Mỹ, không ai chết, chỉ có 4 người Ukraine chết. Ukraine đã tê liệt và nhờ Interlink của Elon Musk mới nhúc nhích lúc đầu.
Chơi với tôi thì có tẩy. Anh cứ mượn đầu heo nấu cháo là xong.
Một du khách giàu có đến thăm thị trấn. Ông ta đặt cọc 100 đô la cho chủ khách sạn rồi leo lên lầu để chọn phòng nghỉ. Chủ khách sạn, không chút do dự, cầm lấy tờ check và chạy đến chỗ người bán thịt để trả nợ. Người bán thịt, với tờ check trên tay, chạy đến chỗ bác nông dân trả nợ thịt bò. Bác nông dân lại đem trả nợ chủ tiệm sửa xe. Chủ tiệm sửa xe chạy ra tiệm tạp hóa để thanh toán hết các món nợ. Chủ tiệm tạp hoá đem tiền chạy đến trả cho cô gái bao là dân địa phương - vì túng quẫn đã "phục vụ trả sau" ... Cô gái ngay lập tức chạy đến gặp chủ khách sạn và trả cho anh ta tiền thuê phòng để tiếp khách. Đúng lúc, vị khách sộp kia từ trên lầu đi xuống và báo rằng ông ta không tìm được phòng phù hợp nên xuống để nhận lại tiền đặt cọc và rời đi. Không ai nhận được bất cứ thứ gì, nhưng cả thị trấn giờ đã thoát khỏi nợ nần và lạc quan ngóng về tương lai...
Anh Zel, Trump tôi là du khách ấy. Tôi đòi số nợ Mỹ cho anh mượn ba năm nay, anh chả làm ra cơm cháo gì. Có chút kim loại quí dưới đất, tôi cho đàn em như đại học M.I.T. đào lên chia anh tứ lục, anh lấy tứ lo cho con em học hành như Finland thua Nga mất đất nhưng ngày nay cường thịnh. Bánh ít đi qua bánh dì đi lại; tôi là dân buôn bán từ lỗ đít lên đầu, từ khi lọt lòng mẹ. Vi nhân bất phú, vi phú bất nhân. Ông Khổng chết đã lâu. Forget him for good. We share. For fun, we do French
Je mange, tu manges, il elle mange, nous mangeons, vous mangez, ils elles mangent.
Sound good? Xạ va?

======================================================

Góc trời xa lạ, Hà Giang
==============================================

Winston Churchill Ukraine

Zelensky tranh cử 2019

Churchill xứ Ukraine

Chistian Esch  Der Spiegel March 3, 2025

Cách nay 3 năm, Putin đã khởi động một cuộc chiến lớn nhất ở Âu Châu từ 1945. Hằng trăm ngàn người chết bị thương; hằng triệu người di tản; nhiều thành phố đổ nát hoàn toàn thành tro bụi.
Trong ba năm ấy Volodymyr Zelensky là hiện thân của ý chí toàn dân chống ngoại xâm. Ông chính là bộ mặt của một quốc gia không để cho nền độc lập bị soán đoạt, xuất hiện trên mọi hội nghị quốc tế. Nhiều người đã so sánh ông với thủ tướng Winston Churchill cương quyết bảo vệ Anh quốc khỏi bàn tay của Hitler.

Churchill 1940, tại đảo Cyprus, Dịa Trung Hải

Nhưng bây giờ tình thế đã ép ông giữ một vai trò khác. Chiến tuyến miền đông bị đâm thủng, quân Nga tiến mạnh thêm. Về phía Tây của lãnh thổ, sự ủng hộ không còn nữa, HK quay ngược 180 độ. Donald Trump không những muốn hòa đàm ngay với Nga mà còn nói năng như không khác giới lãnh đạo Cẩm Linh. Ông khen kẻ xâm lăng, khinh bạc nạn nhân của sự xâm lược ấy. Ông nói Nga muốn chấm dứt cảnh dã man rừng rú ấy và đáng lý Ukraine đã không nên khơi động cuộc chiến nầy.

Zelensky nay phải hướng dẫn quốc dân sống qua một cuộc thương thảo hòa bình, mặc dù không lấy gì đáng tin. Ông phải chuẩn bị cho chính mình và toàn quốc chấp nhận một sự thỏa hiệp đau đớn và kỳ dị. Vai trò mới nầy là gì? liệu ông có đóng đóng được mà không cần thuộc bài?
Những câu hỏi nầy là những lo âu không chỉ dành cho một tổng thống Zelensky mà cả toàn dân, liên quan đến sợ hãi, hy vọng, liên hệ với Tây phương, quan niệm về hòa bình, giá nào phải trả.

Zelensky bước vào chính trường 2019 khi đang giữ vai trò kịch sĩ truyền hình. Ông đảng "Đầy tớ của dân chúng" là ổ xung kích lay chuyển thế giới chính trị chuyên nghiệp, ông tự xưng là người của dân chúng, một chính trị gia phản nghĩa (anti politician).

Từ một kịch sĩ hài hước truyền hình được yêu chuộng, ông đã xem Donald Trump  - từng tung hoành trên đấu trường truyền hình như nhau - là mẫu người lý tưởng, không ngại tự tách lìa thế giới bệ rạc chung quanh. 
Giống như Trump, ông đưa ra những giải pháp đơn giản giải quyết những vấn đề phức tạp như sẽ bài trừ tham nhũng, trị an vùng Donbas muốn ly khai và tạo loạn. Nội chiến nầy xẩy ra năm 2014 và ngừng một năm sau theo thỏa ước Minsk, rồi tiếp ngay sau khi ký kết.

Khi tranh cử, ông nói: "này các bạn phải ngưng nổ súng". Chẳng khác nào ngày nay Donald Trump phát biểu về chiến tranh Ukraine. "Giải pháp hết sức đơn giản, dễ lắm thế mà các chức sự đần quá, sợ quá, hèn quá, không dám thương thảo với Putin".

Một cựu giới chức cao cấp ở Kyiv nói rằng cho đến giờ phút nầy Zelensky vẫn ăn nói như một người populist (mỵ dân); thế giới quan của ông giống như tầm nhìn của một đứa trẻ; hiểu biết hạn hẹp về chính trị.
Hai năm sau kể từ khi thắng cử vinh quang, ông chỉ thực hiện một số ít trong những điều hứa hẹn, danh tiếng không còn nhiều. Chiến tranh Donbas không thể ngưng. Chiến sĩ tiền tuyến không nhận ông là tổng thống và tổng tư lệnh có các quyết định không quân sự và sai lầm như rút quân xa khỏi giới tuyến ngưng chiến, nại cớ tránh đụng độ; trong lúc Nga nhất quyết tiến tới, chiếm những nơi Ukraine rút xa.

Nói chung, không có những câu trả lời đơn giản cho những vấn đề phức tạp.

Tháng 2, 2022, Zelensky ngồi chung bàn với Phó Tổng Thống Kalama Harris tại Hội Nghị An Ninh Munich. Dường như ông không biết hôm ấy là một trong những ngày cuối cùng ông giữ vai trò "đầy tớ dân" của một tổng thống bất quy ước trong thời bình. Mùa thu năm trước, Nga đã dồn quân rất nhiều theo biến giới và HK đã lưu ý ông nguy cơ xâm lấn cận kề. 

Nhưng ông vẫn tiếp tục đeo theo quyền lực trong vai trò mà ông đã tự cho mình. Ông muốn xây đường sá khắp xứ theo những dự án "ruột",  và ông vừa khánh thành một cây cầu qua sông Dnipro. Ông không muốn lập một kế hoạch phòng thủ. Ông tin rằng tiên tri một cuộc xâm lăng của Nga chỉ là trò bịp.

Nhưng bà Harris có nhiệm vụ đưa Zelensky ra khỏi cơn mơ ngày. HK đã đi đến kết luận rằng Putin đã quyết định tấn công và yêu cầu Zelensky công nhận sự kiện nầy. Ông đáp: Sao tôi phải công nhận điều đó để làm gì?". Cựu bộ trưởng quốc phòng Oleksky Reznikov nhớ rằng lúc ấy, phái đoàn Ukraine hỏi bà vì sao HK không trừng phạt Nga khi biết Putin đã quyết định. "Chúng tôi không tin sự lượng định tình hình nầy. Lạ quá, ai cũng đòi hỏi chúng tôi nhượng bộ như làm một vụ ký kết Minsk mới. Chúng tôi tự hỏi phải chăng người ta dọa quý vị chơi cho vui hay thực tình lưu ý quý vị."

Bây giờ thì ông biết rõ hơn. Không lâu trước hội nghị nầy, ông đi ciné xem phim Golda với minh tinh Helen Mirren đóng vai bà Golda Meir; vị nữ thủ tướng Do Thái nầy năm 1973 không chịu tin các lân quốc Arab đang có kế hoạch xâm chiếm Do Thái. Phim mở đầu trình bảy rõ ràng sự bất đồng quan điểm trong nội các; sự khác biệt ý kiến giữa mật vụ tình báo và các tướng lãnh về câu hỏi: một cuộc tấn công như vậy có thực sẽ xẩy ra hay không?

Reznikov nói "cảnh trong phim không khác chuyện của chúng tôi ngày nay". Người nói có, người nói không. Mấy ông tướng quả quyết chúng không đám tấn công; ít ra cần một thời gian ngắn nữa, chúng mới dồn đủ lực lượng cần thiết. 

Nhờ Nga xâm lăng mà thế giới biết thêm một Zelensky mới. Chiến sĩ quyết tâm nầy đã bỏ com lê mặc áo trận màu cứt ngựa, để râu. Trái với dự tưởng của nhiều người, quân Nga đã vận chuyển rất nhanh tiến gần thủ đô Kyiv; giống như Chiến Dịch Danube dập ngay phiến loạn Prague 1968, oan kích triệt hạ lãnh đạo Tiệp Khắc.

Tổng thống Ukraine cho biết ông quyết định kháng cự, ông bày tỏ can đảm và khuyến khích mọi người hưởng ứng. Biểu hiện Zelensky không gì bằng một video tự quay cùng các phụ tá thân cận vào đêm thứ hai từ khi Nga tấn công. Ông chỉ đưa ra một thông điệp rất ngắng: Tôi có đây; chúng tôi có đây. Có lẽ đấy là bài diễn văn hay nhất của vị tổng thống nầy.

Feb 24, 2022 trở thành mốc thời gian mô tả sự nghiệp chính trị của ông. Đúng như các tiểu sử danh nhân cho biết: một ngày có giá trị hơn năm bảy năm. Đó là lúc Zelensky trở nên tổng thống của mọi người Ukraine.

"Giống như Churchill, không phải một mình Quý Nhân là con sư tử; mỗi người Ukraine là một con sư tử. Nhưng Quý Nhân được chọn cất tiếng hống cho đoàn sư tử". Thủ tướng Anh Boris Johnson đã phát biểu như vậy, để ca ngợi Zelensky. Boris Johnson là người ủng hộ Ukraine to tiếng nhất Âu Châu và cũng là chính khách đầu tiên mà Zelensky điện thoại khi Nga tấn công.

Boris Johnson - tác giả cuốn tiểu sử nồng nhiệt về Churchill - nói  tinh thần Churchill đã sống lại nơi Zelensky trong cuộc điện đàm nêu trên. Nhiều người dùng lại so sánh nầy. Michael Waltz, đương kim cố vấn an ninh của Trump, lúc ở Hạ Viện vào tháng 3, 2022 đã gọi Zelensky là Churchill thế kỷ 21.

Churchill là vai trò mới của Zelensky: quyết tâm đối đầu một thế lực lớn mạnh hơn, để bảo vệ dân chủ, sát cánh với HK và Tây Phương.
So sánh với Churchill có nghĩa: kẻ thù giống như Hitler, thỏa hiệp với Putin là điều không thể làm và không đáng làm. Và trên hết, triệt để thắng Nga là một mục tiêu có thể thực hiện.

Tuy vậy, triết lý nầy, lập luận nầy chưa có trong đầu óc của Zelensky khi chiến tranh bắt đầu. Lập luận nầy chỉ xuất hiện từ Apr 2022, khi ông đảm nhận toàn bộ vai trò Churchill.

Zelensky trao huy chương tai mặt trận, 2023

Ngay từ ngày thứ nhất khỉ sự chiến tranh, ban tham mưu của Zelensky đã bắt đầu thương thuyết với Nga nhằm chấm dứt giao tranh. Chừng một tháng thì có khởi sắc, dường như vào lúc hai bên gặp nhau ở Istanbul. Một đồng thuận tạm, qui định Ukraine sẽ bỏ ý nguyện gia nhập Nato và theo chủ trương trung lập. Để đối lại, Ukraine sẽ có sự bảo đảm an ninh của các thành viên thường xuyên của Hội Đồng Bảo An LHQ trong đó có Nga. Chưa hẳn là một kết ước nhưng đã là những nét sơ phát cần thiết và đáng tin tưởng.

Thị xã Bucha

Nhưng tại sao không đi đến đâu?

Lời giải thích từ thủ đô Kyiv là Bucha. Đang khi các cuộc thương thuyết tiếp diễn ở Istanbul, đột nhiên Nga thông báo rút quân rộng lớn khỏi vùng thủ đô. Tại thị xã Bucha, ngoại biên Tây Bắc thủ đô, lính Nga ra đi để lại từng dãy xác chết thường dân chúng bắn hạ. Xã hội Ukraine xúc động bừng bừng. Chính Zelensky trông không còn bình tĩnh, run rẩy khi thị sát tại chỗ. Tuy nhiên hôm ấy khi được hỏi về các cuộc thương nghị, ông minh thị cho biết quyết tâm tiếp tục những gì đã đạt được.
Một lời giải thích khác là do Boris Johnson. Thủ tướng Anh đến thăm Kyiv April 9 đã cùng Zelensky đi bộ xuyên qua thị xã trống hoang nầy. Về sau thương thuyết gia Ukraine đã nói trong một cuộc phỏng vấn: Khi chúng tôi từ Istanbul trở về, Boris Johnson đến Kyiv và nói rằng chúng tôi không được phép ký kết gì với chúng, bây giờ chỉ có việc đánh mà thôi". Truyền thông Nga đã phóng tin: Tây phương đã cấm Zelensky chấp thuận kết quả thương nghị hòa bình.

 

Thủ tướng Boris Johnson và Zelensky, Kyiv April 9, 20222

Cuộc viếng thăm của Boris Johnson rất nặng ký. Một người trong cuộc đã nhớ lại lời của Johnson: Anh Quốc không bao giờ ký một tờ giấy nào với tội đồ Putin. Ông kêu gọi thế giới ủng hộ Ukraine với tin tưởng Putin sẽ thua trận. Tháng May 2022, cố vấn an ninh Oleksiy Danilov tuyên bố hoanh trên TV: Với Nga chúng ta chỉ ký đầu hàng. Đầu hàng đây là Nga đầu hàng chứ không phải Ukraine. Đột nhiên một Ukraine dưới vực thẳm đã thành một Ukraine toàn năng đứng trên đầu Nga.

Điều nầy ăn khớp với tâm lý quần chúng. Vui mừng đứng trên đầu đối phương, kẻ đã gây bao khổ đau.

Zelensky đóng vai trò của Churchill một cách có ý thức và tài tình. Nhưng ông không đóng hết vở kịch vào hồi chót, đã không thốt nên lời câu nói cuối cùng của Churchill. "Tôi không có cái gì để dâng hiến, ngoài máu, mồ hôi và nước mắt".

Tổng thống Ukraine chỉ thích nói đến chiến thắng, mà không nói đến hy sinh. Ông nâng cao mong cầu của đại chúng. Ấy là vào năm 2022, khi lần đầu tiên Ukraine chận được quân xâm lược và đẩy lui chúng. Ấy cũng là trường hợp năm 2023 khi bắt đầu cuộc phản công rần rộ quảng bá rồi chìm nghĩm. Ấy cũng là năm 2024, khi kẻ thù tiến như vũ bão qua vùng Donbas.

Khi quân đội khẩn cấp yêu cầu động viên vào mùa thu 2023 vì Ukraine thiếu lính, Zelensky tiếp tục chống lại trong mấy tháng. Ông không muốn có tên dính vào các chính sách trái lòng dân. Tính theo trung bình, lính Ukraine thuộc thành phần trung niên, sống ở vùng quê, hai bàn tay đã chai. Những kẻ sống ở thành thị có nhiều cách trốn lính.

Trên sân khấu quốc tế, ông được đón chào nồng nhiệt như cuối 2022, ông đọc bài diễn văn tại lưỡng viện quốc hội HK, được vỗ tay từng hồi lâu như năm 1941 Churchill cũng tại chỗ nầy được nồng nhiệt hoang hô. Zelensky so sánh chiến trận Donbas như Chiến Tranh Cách Mạng Mỹ.
Với sự tự tin đang lên, ông đến dự hội nghị thượng đĩnh Nato ở Vinius, Lithuania, năm 2023, chỉ trích mạnh mẽ dự thảo tuyên bố bế mạc không có bảo đảm tư cách hội viên của Ukraine. Ông nói Ukraine phải được tôn trọng, dự thảo nầy dị hợm chưa từng có, hết sức phi lý, dẹp đi.

Zelensky tại Quốc Hội HK 2022

HK đã tỏ ra bất mãn. Cố vấn an ninh Jake Sullivan nói: HK xứng được sự biết ơn tối thiểu.

Một nhà ngoại giao Ukraine cho biết Zelensky cảm thấy bị phản bội vì ông cứ nghĩ lời khuyến khích năm trước là sự cam kết bảo đảm an ninh. Từ đó, ông tỏ ra thất vọng; lời nói đầy cảm tính, cao vọng và trách móc.

Một người trong giới thân cận nói: Zelensky như một đứa trẻ nghĩ rằng điều mong cầu khó thực hiện mà cứ quyết chí kèo nài sẽ đạt được.
Ngoại giao đấm đá (bully diplomacy) được cựu chủ tịch quốc hội Razumkov dùng để chỉ lề lối hành động của Zelensky. (Razumkov đã bác sĩ trị đau lưng của Zelensky, nay trở thành đối thủ chính trị). Ông nói thêm: đấm đá hữu ích trong vài tháng đầu nhưng tốt hơn trở về lối ngoại giao bình thường; lột bỏ lớp áo trận, trở lại com lê, trở lại vị trí tổng thống như thường lệ, đừng làm anh hùng Che Guevera (CS Cuba).

Khi chiến tranh bùng nổ, giới chính trị không còn chỗ sống. Truyền hình chỉ chiếu chương trình đoàn kết của chính phủ. Quốc hội bớt quyền, trong lúc có thêm nhiều quyền cho tổng thống và chánh văn phòng phủ đầu rồng uy quyền mọi nơi mọi lúc. Không có bầu cử vì tình trạng chiến tranh.
Tuy đàn áp dân chủ trong nước, Putin kết án Zelensky là lãnh tụ bất chính và yêu cầu Ukraine tổ chức bầu cử. Donald Trump cũng có những lời tương tự. Ông nói Zelensky là tay độc tài không bầu cử, chỉ có 4% dân chúng ủng hộ.

Tuy không thích Zelensky, Razumkov cho biết con số 4% giảm từ con số thật là 57%; đa số dân chúng cho rằng vì chiến tranh không thể bầu cử. Một thỏa ước hòa bình với Nga sẽ chấm dứt tình trạng khẩn cấp để bầu cử. Tháng qua, Zelensky đã áp đặt những chế tài ngoài pháp luật đối với vị tiền nhiệm, cựu tổng thống Petro Poroshenko vì "nguy hại đến an ninh quốc gia". Ukraine không phải là nước độc tài như Trump kết tội mà là một quốc gia tơi tả vì chiến tranh.

Zelensky có lý do lo ngại cuộc bầu cử mới. Valerii Zaluzhnyi, cựu chỉ huy trưởng quân lực, sẽ nhảy vào đấu trường.

Khi ngưng chiến, Zelensky còn gánh trách nhiệm thi hành thỏa ước ô dề theo đó Ukraine sẽ nhượng bộ đủ thứ.

Về tâm lý, Zelensky chưa chuẩn bị đầy đủ để đối diện cuộc ngưng chiến trong đó ông là kẻ thua trận. Tổng thống và cuộc chiến đã thành một, qua hai sự kiện là ông đã để râu và mặc áo nhà binh. Nay nếu ông không đọc diễn văn, mặc complet cà vạt thì dân chúng thấy ngờ ngợ, ra làm sao.

Với ông, làm theo Churchill có nghĩa ngồi trên con ngựa chiến tranh như xuyên qua đường hầm, mắt nhìn ánh sáng cuối đường, huy động mọi sức lực của một xã hội mỏi mệt không thấy ánh sáng ấy như ông.

Zelensky ở tiền tuyến vùng Zaporizhzhia

Bây giờ, sự thể hóa ra rằng đường hầm ấy không có lối ra; cuối đường hầm nầy là một đường hầm khác gọi là hòa bình. Nhưng không phải là một nền hòa bình đích thực, nó sẽ mang lại thất vọng và nhọc nhằng. Làm sao giải thích rằng ánh sáng kia chỉ là ảo tưởng? Không có một ví dụ lịch sử nào như thế.

Có lẽ chẳng có ông Churchill nào trong câu chuyện nầy, vâng, ông Churchill có can đảm từ chối hòa đàm 1940 mặc dù quân Hitler đã tràn qua nước Pháp. Có lẽ đây đang nói người Phần Lan cũng trong mùa xuân năm ấy 1940 chấp nhận thua trận và chịu ký hòa ước với Moscou. Cuộc kháng chiến anh dũng của toàn dân Phần Lan dưới sự lãnh đạo của thống chế Gustaf Mannerheim không đủ sức ngăn chậm thảm bại nầy. Nhưng Phần Lan không bị hủy diệt để ngày nay làm một hội viên Nato.
Zelensky đã đóng vai Churchill gần như toàn bích. Nhưng ông có thể đóng vai Mannerheim hay không? Hy vọng ông làm được.

Với nhiều khó khăn, Ukraine đã sống sót qua năm thứ ba chiến tranh. Ở Donbas quân Nga tiến, ngày một nhanh hơn. Tháng 11-2024, lính của Putin đã lấy được một phần lãnh thổ quan trọng nhất, ý nghĩa nhất đến nay. Và xa kia, bên xứ Mỹ Trump đã thắng cử, bước vào White House.

Theo nhà phân tích chính trị Fesenko, một Trump tìm kiếm hòa bình sẽ là cái phao cấp cứu cho Zelensky. Bây giờ có một kẻ đứng ra lãnh nhiệm vụ thừa nhận nhu cầu nhượng bộ. Ông sẽ nói với dân chúng: Nào tôi đâu có bỏ cuộc; chính Tây Phương mới gây chao đảo cho chúng ta. Bỗng nhiên mừng quá, có kẻ đứng ra làm con dê tế thần.

Zelensky và Trump New York, Sep, 2024

Từ tháng hai năm nay, bao nhiêu biến chuyển, thời gian qua nhanh với một White House có ông tông tông mới. Thế giới đã tanh bành, đứt lề, đứt chỉ nhưng không ai cho là trầm trọng bằng Zelensky. Ông sẽ níu kéo vào đâu? Có lẽ Âu Châu, nhưng đó là một Âu Châu đứng yên, bất động, yếu ớt chỉ rêu rao những khẩu hiệu.
Tại Hội Nghị An Ninh Munich 2025, ông đã đam mê kích động lý tưởng Âu Châu, đề nghị một quân đội liên quốc, hình như ông muốn nói: nếu quý vị cho tôi vào tổ chức Liên Âu EU mà không vô Nato thì cả hai đều hữu danh vô thực. Nhưng Zelensky vẫn là kẻ đứng bên ngoài và không có con bài tẩy; EU có những vấn đề riêng muốn giải quyết với nhau từ bên trong.
Zelensky không đạt được ý muốn lấy lòng Trump. Tổng thống HK bắn ra những lời lẽ ác cảm; tình hình trở nên căy đắng Zensky không thể dằn lòng. Khi Trump hoài nghi sự ủng hộ của dân chúng và đưa ra tỷ số 4%, ông mở cuộc họp báo thông báo sẽ tổ chức một cuộc tham dò rộng lớn về việc nầy và đồng thời sẽ hỏi dân chúng nghĩ gì về Donald Trump và bầu đoàn, như bộ trưởng quốc phòng Hegseth, ngoại trưởng Rubio và tỷ tỷ phú Elon Musk.

Lẽ nào ông trở về vai trò cũ, vai trò ông tạm gát qua một bên để đóng vai trò Churchill? Những phản ứng mới đầy cảm tính, khiêu khích có tính cách giúp vui trên sân khấu, rất ít ý nghĩa. 

Nhìn qua Nga, khi nổ súng, Putin xem Ukraine là một miếng đất, một phần lãnh thổ, như một vật sở hữu; ông đang giành sở vật nầy không để Tây Phương cướp đoạt.

Bây giờ Trump đối xử Ukraine như một sở vật (an object) không khác Putin. Ông đang dàn xếp với lãnh chúa quốc gia bắc Âu nầy để cùng bình định hóa, chia phần tùy nghi sử dụng.

Tấn tuồng mới không cho Zelensky thủ một vai nào tạm đủ quan trong để giữ mặt. Như một kịch sĩ chuyên nghiệp đi quanh sân khấu không thấy tên mình trên danh sách diễn viên. Từ đầu chí cuối ông chỉ có một việc là chứng minh vai trò chủ chốt không thể thay thế; như để nói với dân chúng, với thế giới, với Cẩm Linh, với Bạch Cung: Tôi có đây. Có tôi đây. Chừng đó không đủ giúp ông làm nên lịch sử.

Xuất xứ Der Spiegel March 3

===============================================================

Huế, những năm 50 (1950 ...)

=============================================

bình bịch xưa nay

    Traction Avant
 

bình bịch ngày xưa

bình bịch ngày nay

Tôn Thất Tuệ * 2014

Một chiếc xe bình bịch chạy qua, chở trên mình một người mập mạp phương phi mang đôi kính đen. Một thiếu phụ trung niên gập mình chào gần như quỳ. Đứa con trai ngẩn ngơ cho đến khi mẹ nói: Hoàng Thượng đó con. Nơi xẩy ra là An Hòa ngay bên ngoài thành nội trên đường thiên lý hướng ra Văn Xá phía bắc. Đứa bé là Phạm Bá Hiền hiện ở San Diego, California. PBH hơn tôi sáu  tuổi, cho nên ước chừng thời gian trước hoặc sau khi tôi nằm nôi 1939. Về sau, hậu duệ của Nhiếp Chánh Vương Tôn Thất Hân, cậu Tôn Để, thấy chiếc xe gỉ sét nằm trong vườn ở Cung An Định, An Cựu. Chiếc xe gỉ sét là chuyện thường, ấn tín cũng chẳng ra gì, mà thân hoàng thượng thì "hoang phế bơ vơ".

Thế nào chiếc moto ni cũng bên Pháp đem qua; nó không thành một hiện tượng, vì người trên xe là vua mà, chừng ấy còn ít quá, có chi là xa xỉ; vả lại, ngài ngự chạy ở những vùng xa dân chúng, không phiền hà ai.

Mãi đến đầu thập niên 1950, khi bắt đầu vào trung học, tôi mới nhìn ra khỏi xó Bến Ngự một chút. Lại thấy có ông Từ Bộ Quýnh đi xe moto bình bịch; lại thấy ông cả Bính ở Vy Dạ đi xe cấy chi nhỏ hơn bình bịch mà to hơn mobylette AutoBécane. Lại thấy anh Hướng, làm cho Lý Lâm Tinh, huynh trưởng hướng đạo, chạy cái xe gì to hơn Lambretta. Lại thấy anh Ngọ, Mỹ Thắng (?) chạy xe Ết Bà (Vespa), chiều chiều qua Xẹt (Cercle Sportif) đánh tennis. Anh Hà Thúc Miễn, Bến Ngự cũng có Vespa. Bác Thanh, bố của Trịnh Công Sơn cũng có Vespa.

Con nít còn hay chú ý đến mấy chiếc xe moto cảnh sát hộ tống các quan lớn như thủ hiến, thấy vui vui thấy moto ba bánh, kéo bên hông một chỗ ngồi có người cầm súng. Con nít cũng thích xem các xe moto Harley nhà binh chạy trên lòng chảo sân vận động. Họ biểu diễn đứng trên yên xe, cởi áo, mặc áo trở lại mà xe cứ vù vù như bay. Muốn xem thì phải chui lỗ chó hàng rào từ phía trường Nguyễn Tri Phương.

Anh Miễn của tui còn có xe bốn bánh; sáu chục năm sau tui xem catalogue mới biết hiệu Chrysler của Mỹ. Huế mình không đến nỗi quê mà nghĩ rằng cà rem ăn không hết phơi khô để dành. Nhưng xe hơi không phải là món gần gũi; các xe của ông giám đốc học chánh, của tỉnh trưởng, thủ hiến thì tránh xa khỏi bị nước bùn tạt vô người.

Qua đến 1954 thì Huế có nhiều xe hơn, không ai chú đến xe bình bịch như của Ngài Ngự. Ngài Ngự bây giờ không đi xe hai bánh mà đi xe bốn bánh, đại xa, chạy khắp thành phố ngày đêm. Ngài đeo kính đen như thường, ôm một ca ve chỉ mặc xí líp. Ngài lịch sự nhường nửa cổ xe cho Ngô Chí Sĩ đứng trong chiếc tàu đang lèo lái con thuyền VN. Cuộc dạo chơi cố đô của ngài được ghi trong một đoạn về Thượng Tứ của Phan Mộng Hòa (ái nữ của Maria Mộng Hoa); may quá ngài cũng có một cùng đinh đỡ đạn:

 

Saigon truất phế BĐ 1955

    Tôi còn nhớ như in kỷ niệm về mụ Xoài. Đó là năm Huế phát động phong trào Bài Phong Đả Thực và ủng hộ “Triều” cụ Ngô. Học sinh công tư toàn thành phố ngồi đầy nhóc trên những chiếc xe buýt màu xanh dương hay xe GMC nhà binh. Bọn học trò chúng tôi được chở đi cổ động bỏ phiếu cho chí sĩ Ngô Đình Diệm. “Xanh bỏ giỏ, đỏ bỏ bì”. Xe lớp lớp chạy lòng vòng khắp mọi xó xỉnh của cố đô. Một đứa lớn họng hét to: “Đả đảo Bảo Đại” hoặc “Ủng hộ Ngô Đình Diệm” rồi cả bầy hăng bò xít hét theo mà đả đảo hay ủng hộ. Tuổi trẻ máu nóng bốc đồng thi nhau la hét đến khan hơi rát cổ. Khi xe chúng tôi chạy đến đường Thượng Tứ, một bạn la to khẩu hiệu: “Ai bán nước ?” để cả bầy còn lại đồng thanh đáp: “Bảo Đại!”. Tôi thấy mụ Xoài xóm tôi le te chạy tới. Cái cằm móm xọm dài ra hơn khi mụ cười toe toét, trả lời đon đả: “Có đây! Có đây! Có mụ Xoài bán nước đây!” (Hoàng Hôn Thôn Vỹ)

Thế rồi Huế trở lại yên lặng. Nhiều căn phố được sửa lại, xây thêm một hay hai tầng như nhà sách Gia Long của chị Dương, mẹ của cô Hồng. Phía Hàng Bè có Kem Anh Đào của mẹ Trâm (em của La Quang Thanh).

Lambretta

Huế không thêm xe bình bịch to lớn, nhưng thêm Vespa, không nhiều lắm. Lambretta đã xuất hiện; không ăn khách “dòm” vì không ngọt nước như người anh em Italie. Con nít cửng con mắt cũng to thêm đồng nhịp với thân thể cho nên cái nhìn cũng to theo, để chú ý đến xe hơi. Dạo ấy, chạy quanh nhiều trong thành phố là Peugeot 203. Chaffenjon chưng cả nguyên chiếc trong tủ kính như con búp bê, nhưng các bậc phụ huynh thì thích tờ rác xông, mà còn thích tờ rắc xông ken nhiều hơn (ken, 15, quinze). Xuất hiện sau 54 là hai chiếc Mercedes, chúng liên quan đến thời cuộc tình hình chính trị mới.

Bên cạnh hai cô con gái mặc jupe rất chi là quí phái trưởng giả, đốc Quyến còn có thêm chiếc Mercedes màu xám, từ ngày làm bác sĩ gia đình, trông nom sức khỏe Cụ Cố, thân mẫu Ngô Chí Sĩ, và Ngô Cố Vấn Tối Cao Miền Trung. Đốc Quyến dư tiền mua Mercedes bằng vàng cũng được nhưng miệng người thì nói quà tặng của Lãnh Tụ Anh Minh. Mà quà tặng thì có chi mà nói. Trong khi đốc Quyến ung dung như rứa, các người khác trong phong trào Hòa Bình thì xấc bấc xang bang.

Chiếc Mercedes thứ hai là của ông Nguyễn Văn Hai. Thầy Hai đã là người ủng hộ quyết liệt lấy tên Ngô Đình Diệm thay cho tên Khải Định. Việc đã thành nhưng trong vài tháng, trường mang tên là Quốc Học. Thầy Nguyễn Đình Hàm nói ông đã có công lớn trong việc đặt tên mới nầy và thành hiệu trưởng QH đầu tiên; ông cũng nói xa nói gần việc nầy làm cho thầy Hai khó chịu. Thầy Hai sau đó làm giám đốc học chánh Trung Phần. Ít lâu sau thì ông Đinh Quy lên thế thầy Hàm. Lại chào xáo trong trường. Có người vẽ trên stencil và in ronéo một bức hý họa không có chữ: một con rùa đội trên lưng một tấm bia đá, có khắc một chữ duy nhất, vừa có thể đọc là chữ “Q” hoa không tròn đủ hay đọc là con số 2.

Thầy Hai đầy nhiệt tình cách mạng, sửa đổi cách thi lục cá nguyệt; các lớp ngồi chung làm bài như nhau; đề thi các giáo sư trình thầy Hai duyệt và quyết định. Thầy không thích các giáo sư mặc áo tay cụt; có sự đụng độ nho nhỏ với thầy Đương dạy vạn vật; dịp nầy thầy Đương trở lại ngành y khoa Saigon. Thầy Hai đã qui định đồng phục trắng, nam sinh có cà vạt xanh dương. Mỗi sáng thứ hai tôi phải thắng khô mực và đôi dép lốp đi chào cờ. Sân trường chia làm bốn, cột cờ ở giữa. Thay phiên nhau, các ô cử người lên đánh nhịp bắc giọng hát quốc ca và suy tôn Ngô Tổng Thống.

Khi thầy Hàm đứng đầu trường, thầy vẫn giữ những tập tục nầy, kể cả việc đóng cửa tức khắc khi có chuông vô lớp. Nhưng không khí dịu hơn một chút.

Thầy Quy chấp chánh, mở thêm chức giám học; mấy trò sính tiếng tây thì hay gọi là senseur. Theo nghĩa thông thường, senseur là thầy phó hiệu trưởng chuyên lo kỷ luật. Đúng vậy, thầy giám học hầu như là chủ tịch một hội đồng vô hình gồm các giáo sư cố vấn. Thầy cố vấn thật đáng sợ; thầy đuổi mình như chơi. Cha mẹ thường trấn an con cái với câu dang cao đánh sẻ. Ngoài ra, thầy giám học còn trông coi Hiệu Đoàn, tổ chức sinh hoạt chung của các trường, nhiều dấu hiệu hướng về đoàn ngũ hóa.

Thầy Hai trúng cử làm dân biểu Quốc Hội Lập Hiến; QH nầy được lưu nhiệm làm QH lập pháp đầu tiên. Mọi dân biểu (52 vị ?) được mua xe “de luxe” không thuế; xe cộ thời ấy bị đánh thuế đến 300% giá trị. Thầy Hai mua Mercedes. Thỉnh thoảng Huế cũng thấy thầy Hà Như Chi, cũng là dân biểu, lái xe “de luxe” Peugeot 403 mỗi khi từ Saigon ra thăm thân phụ thân mẫu là ông bà Hà Thúc Lãng.

Nói rứa thôi, chứ Huế không đến nỗi tệ chỉ có bấy nhiêu xế hộp. Nhưng có hai trường hợp khác coi bộ nhiều người biết tới hơn vì nó thuộc “địa giới”, tôi muốn nói không ở mức thượng thừa trong xã hội như thầy Hai, thầy Chi, ông đốc Quyến. Không phải thượng hay hạ thừa mà ở giữa là chiếc xe con cóc "đơ sơ vô" của thích Trí Quang. Xe rất nhỏ nhưng với một ông sư thì còn to hơn chiếc Mercedes của đốc Quyến; thời ấy sư cũng như sải đều đội nón lá, đi bộ. Cựu thiếu tá cảnh sát Liên Thành, người không chút cảm tình với Phật Giáo, nhiều lần nhiều nơi nói rằng nhà sư gốc Quảng Bình nầy thường lui tới nhà ông cố vấn Cẩn và hưởng nhiều ân huệ. Đúng sai thì nên ra Chùa Ông ba Tàu xin keo, một sấp một ngữa, hai sấp, hai ngữa, rồi qua ông Thầy Trầu gần chùa Diệu Đế hỏi cho chắc. Nhưng chiếc xe dún dún do dỏ màu xám lên dốc Nam Giao tài xế không cần xuống đất mà đẩy như xích lô, quẹo vô Từ Đàm cái ót, êm như ru chiều hôm gió mát.

Chiếc xe “deluxe” Peugeot 403 của thầy Chi – nếu đã đẩy lùi các xe Peugeot 203 xuống chân danh sách ngưỡng mộ - đã không làm mất uy của một chiếc Peugeot 203 khác.

Một người đi học Mỹ về, rồi tự xưng là đạo diễn điện ảnh. Anh ta có mái tóc phờ ri dê xỏa nửa trán, nhưng không có vẻ gì là lại cái (pở đê), vẫn còn nguyên dương tính. Anh mua một chiếc xe Peugeot 203, hai chỗ ngồi và có mui trần. Xe cộ thời ấy thì chính là đen; Peugeot có thêm màu xám. Đàng nầy anh sơn lại, chơi nguyên màu đỏ tươi. Am mê ri ken mà!

Nhưng màu đỏ không phải là điều đáng nói. Điện ảnh gia (?) Lê Hoàng Hoa có tội đáng chết: ẳm được cô Ry bỏ lên xe chạy khắp thành phố. Tội đáng chết, voi chà ngựa xé chưa bưa, vì làm bao người nuốt nước miếng ừng ực. Cô Ry bán sách ở nhà sách Ưng Hạ. Bao nhiêu trai thanh, học giả tới đó mở sách ra xem mà mắt nhìn trộm cô hàng. Nhiều nhất là mấy ông sư phạm chơi nguyên đồng phục côm lê. Cô Ry phải biết có hai thứ sinh viên ở Huế, một bên là sư phạm có học bỗng. Khi tự giới thiệu với các bà mẹ có con gái mình là sinh viên thì được hỏi là sư phạm chi, anh văn hay lý hóa… Còn như văn khoa hay luật khoa thì chỉ là đồ cà lơ phất phơ, còn lâu mới thành a vô ca có tiền, suốt đời “làm thi sĩ là tru với chó”. Rứa mà mấy ôn sư phạm ái mộ cô, cô có giá quá hè.

Cô Ry có đóng phim hay không, nào ai hay biết. Phim trường của LHH thường là Hội Việt Mỹ. Về sau cơm cháo giữa chàng và nàng có ra chi hay không, tui không biết; tuy vậy sau đó, dân Huế không còn cơ hội chứng minh câu thơ Tàu: thư trung hữu nữ nhan như ngọc, trong nhà sách Ưng Hạ có người đẹp như ngọc như ngà. Cô Ry đi lấy chồng rồi hả?

Xanh xanh đỏ đỏ em nhỏ nó mừng. Hết lượt xe đỏ Peugeot thì qua xe xanh, xanh lá mạ thì rõ ràng hơn, để không nhầm với xanh biển. Chiếc xe khá to, cũng mui trần như xe của nhà làm phim. Khi đồng An Cựu xanh rì ngọn lúa thì khách qua đường khó nhận ra chiếc xe; vì xe hay đậu trước sân của một villa có mặt tiền nhưng quanh còn ruộng. Villa nầy là chỗ ở của ông sếp công chánh tỉnh; ông mới rời nguyên quán Quảng Trị vô đất thần kinh đem theo hai cô con gái. Nhưng trội nhất là cô chị Hồng Thủy.

Hồng Thủy đi xe Lambretta vô trường đã thành một điều kinh khủng. Đúng vậy nhưng Hồng Thủy đã thường lái xe mui trần chạy quanh thành phố những lúc đông người. Tóc nàng bay bay trên cầu Trường Tiền. Thường Hồng Thủy chỉ đi một mình, (không như Lê Hoàng Hoa có cô Ry) hay cô em gái, cho nên với một số gà trống, mặt trận miền tây vẫn bình yên, nàng còn available, còn nước còn tát.

Hồng Thủy không bao giờ đi trên hè phố, chỉ đi xe hơi nhưng Huế có lời đồn Hồng Thủy đi bộ đường Trần Hưng Đạo vác guốc gõ lên đầu mấy cậu con trai trêu chọc đôi môi của nàng. Hồi đó guốc đã tân thời lắm rồi, guốc Dakao. Lúc ấy “mốt” cả thế giới là gót giày gót guốc nhỏ bằng móng tay. Các hãng máy bay phải thay nền máy bay bằng nhôm cứng hơn vì gót giày mấy bà bự thiệt bự lún vô kim loại như bùn, phải bồi thường tai nạn. Rứa thì Hồng Thủy mà chơi cái gót guốc lên đầu thì chỉ có chết thôi nếu không đội nón sắt hay đã được mẹ nhúng vào suối tiên như Achille để thành xương đồng da sắt.

Không thấy ai chết, hay mũi ăn trầu cái đầu xức thuốc. Tui có hỏi hai người bạn cũ, họ đều nói Hồng Thủy là một kiều nữ rất bình thường, hiền hòa; chơi bạo chiếc Lambretta có chết ai mô. Một người hiện ở bên Đức nhiều năm học chung và sau đó cũng biết cô nàng. Một người hiện ở vùng thủ đô Hoa Kỳ, cùng gốc Quảng Trị đã than phiền tin thất thiệt. Đêm văn nghệ cuối năm 1959, Hồng Thủy hát bài Hòn Vọng Phu 2 của Lê Thương, tôi còn nhớ mặt người đệm sáo tre nhưng không nhớ tên.

Dẫu răng đi nữa, những điều viết trên đây xẩy ra vào một thời tương đối an bình của Huế; lúc ấy chưa có biểu tình, bàn thờ xuống đường, chưa có thảm sát Mậu Thân.

Chuyện bình bịch của Ngài Ngự đã giúp chúng tôi viết theo kiểu lang thang xứ Huế, đếm chữ ăn tiền khá bộn. Nhưng hình ảnh mấy cô gái Huế không khác các yên hùng xứ Mỹ mùa ấm rủ nhau từng đoàn tác oai tác quái cũng như rủ nhau mát trời ông Địa băng núi băng rừng làm khuây. Chúng tôi không thể làm gì hơn là nói nhẹ về sự thay đổi từ một Huế thầm lặng đến một Huế sôi động như các ống bô xe bình bịch.

Nếu thấy Hồng Thủy đi Lambretta vô trường mà run thì thấy bộ sậu mới các cô e sẽ chết dại, á khẩu té xuống đất.

Nói cho cùng Huế mình cái chi không có, nhưng cái có xưa kia ít ồn ào, và che dấu được. Bây giờ có ai sợ chi; còn che dấu là còn biết cần có một giá trị nào đó. Che dấu không phải hoàn toàn tốt nhưng cũng không phải hoàn toàn xấu. Huế mình đôi lúc còn đi trước. Ngay sau 75, một đấng hương sắc của sông Hương núi Ngự đã tiên phong chụp hình khỏa thân và quay phim cảnh làm tình với một người ngoại quốc trên một du thuyền neo ở Vũng Tàu. Những gì qua ống kính đã đến các tòa báo Saigon.

Khoang cây đã, những chuyện như rứa không có. Huế mình không thấy, Huế mình chỉ chộ.

Dùng hai chữ bình bịch cho những chiếc hai bánh hiện nay thì sẽ bị các cô lấy giày đánh trên đầu, như người ta gán ghép cho Hồng Thủy. Bởi lẽ bình bịch xưa cổ lỗ sĩ còn những chiếc moto nầy mới, chạy nghe êm trừ phi chủ nhân muốn tháo ống bô (ống khói) kêu thiệt to.

Người Huế, nam hay nữ, nếu không phải là triết gia, văn sĩ, thi sĩ, luận sĩ, thiền sư, thì ít nhất cũng là những nhà hoạt động, những nhà tuyên truyền, xin lỗi tôi muốn nói activiste hoạt động cho đảng phái, cho tôn giáo, cho các thế lực v.v… Một ký giả nửa Pháp nửa Mỹ nói như thế để chứng minh luận điểm của ông rằng người Huế rất sâu sắc, theo chiều hướng thiện hay chiều hướng nguy hiểm tùy người; người Huế không đơn giản chút nào. Cứ xem tạm như ông nhà báo ấy nói đúng, thì mấy cô chạy xe moto thứ xịn nhất thế giới, mấy cô nầy sẽ được xếp vào chỗ mô? Mấy cô nầy hết sức đơn giản và cái chi cũng để lộ ra ngoài. Mấy cô không cần một tay giữ nón lá, một tay giữ tà áo, phòng khi có ngọn gió bất thường tấn công những lớp vải mỏng thín. Mấy cô nầy khi mô cũng phây phây.

Nếu lúc trước kia Huế được mô tả như trái mãng cầu (quả na) ngoài ngói móc trong bột lọc nhụy đậu đen thì Huế ngày nay đem trong ra ngoài như trái điều lộn hột.

Xứ Huế khó bề duy trì nét thầm lặng bên ngoài làm môi giới cho sự thầm lặng bên trong. Đất Thần Kinh chứa thêm quá nhiều người mới lạ, lạ từ nguyên quán, lạ trong lối suy nghĩ. Nhưng trên hết, xứ Huế không thoát khỏi những đặc tính chung của toàn VN, không thể nói Huế cao thượng hơn, sạch sẽ hơn, spiritual hơn….

Nói đến cái trầm lặng của Huế làm tôi liên tưởng đến Lào và Miến Điện. [Mấy dòng kề cận tôi lấy ý của Tiziano Terzani trong cuốn A Fortune Teller Told Me.]

1962 tướng Ne Win đảo chánh cầm quyền, đưa ra đường lối gọi là xã hội chủ nghĩa theo lối Phật Giáo, áp đặt độc tài quân phiệt, quốc hữu hóa nền kinh tế, tống giam thành phần chống đối. Ne Win không muốn sự hà khắc của Tàu Cộng, cũng không muốn đường lối sùng vật chất của Mỹ đang tung hoành ở Thái Lan và chung quanh. Đánh đổi nền độc tài khắc nghiệt, truyền thống được duy trì, tôn giáo phát triển, 45 triệu dân không bị đưa vào cơn lốc của sự đô thị hóa, của kỹ nghệ hóa và tây phương hóa. Chính quyền Rangoon không muốn quá nhiều người ngoại quốc làm ô nhiễm không khí quốc gia; chiếu khán chỉ cấp bảy ngày lưu trú. Chùa chiền được giữ trang nghiêm làm nơi hành đạo chứ không phải viện bảo tàng cho du khách chụp hình, rộn ràng như ngoài chợ.

Sau ¼ thế kỷ với quyền uy tuyệt đối, Ne Win trao tay lái cho đàn em. Lớp mới nầy còn độc tài hơn lão tổ, trân tráo hơn, tàn bạo hơn, giết người nhiều hơn nhưng tân thời hơn. Mấy ông vua con nầy bỏ chủ trương cô lập và theo hình thức phát triển xô bồ. Bốn mươi năm cưởng lại, Miến phải nhường bước cho định mệnh chung, không ai thoát khỏi từ Tàu của Mao, Ấn của Gandhi, Khmer của Pol Pot, VN. Giữa thập niên 1990, Terzani đến thị trấn nhỏ Tachilek cạnh biên giới Thái đã choáng mắt bởi những chữ mạ vàng: “Tourists, welcome to Burma” thay những chữ ông còn nhớ: Foreigners, keep away. Any one passing this point risks being shot. Có 14 sòng bài, mấy chục chỗ hát kaoroke. Người Thái mở siêu thị, nhà hàng. Không ai xài tiền Miến, chỉ dùng ngoại tệ. Ma túy, mãi dâm hầu như buôn bán công khai. Các ông tướng ông tá đứng đầu các dịch vụ du lịch như di chuyển, thông ngôn, ăn ở…

Về phần Lào, bao năm phản đối, phải để cho Úc xây cây cầu qua Mekong nối liền với Thái. Bây giờ cây cầu mệnh danh là cầu Xi Da (The Aids Bridge). Trung Cộng đang mở con đường xuyên Miến nối liền Tàu và Thái.

Là một người mến văn hóa đông phương, biết nhiều về lịch sử từng vùng, Terzani cho rằng Tây Phương hóa trở thành thuốc phiện cho cả Á Châu. Người Tàu đã có số đông không dùng đũa mà dùng muỗng nĩa cho tiến bộ. Singapour là một hòn đảo điều hòa không khí, chỉ có hotel và nhà hàng. Lý Quang Diệu là người mẫu của tư bản Tàu lục địa. Ký giả Ý nầy (1938-2004) có cái nhìn ngộ nghĩnh. Bốn, năm thế kỷ trước Tây Phương đến Á Châu bị đánh lại (tuy vẫn thắng) như chiến tranh ma túy bên Tàu, Cần Vương bên mình. Nhật Bản bên ngoài theo tân trào, bên trong tổ chức cẩn thận mọi bề chống lại ảnh hưởng ngoại lai. Nhưng bây giờ Tây Phương đem liều thuốc phát triển thì Á Châu đón nhận với bất cứ giá nào, hằng triệu người là nạn nhân trực tiếp hay gián tiếp. Những xáo trộn ấy đẻ ra những chiếc xe mô tô mắc tiền, chạy ngang đánh bạc những chiếc nón lá rách của người đi bộ nghèo trên xứ Huế.

Tôi đã lạm dụng thì giờ của các bạn để đi hơi xa, khởi hành từ chiếc xe bình bịch. Nhưng nhịp độ biến thiên của xứ Huế còn nhanh hơn những chiếc hai bánh do các nường phóng theo gió. Các chùa xưa như Tra Am nay đã xây lại theo đá rửa, lưỡng long chầu nguyệt bằng mẻ chén kiểu. Quanh các chùa có những ghế đá lọ lem khắc ghi tên người cúng và tên người được hồi hướng, những câu thiền viết bay bướm không ai đọc ra treo khắp nơi. Huế mình đang có phong trào ăn chay nghệ thuật, con gà chay, thịt heo nướng chay, con tôm chay.

Có nhiều biến thái khác. Nhưng đây chỉ nêu một biến thái nhỏ về ngôn ngữ: rồi ra, người Huế sẽ nói chữ “vào” thay cho chữ “vô” dù là gốc Nôm hay Hán Việt. Một tác giả viết về Huế thấy sách mình xuất bản với những chữ rất lạ: “vào luân, vào lý, vào đạo” mà bà đã viết “vô luân, vô lý, vô đạo”. Dĩ nhiên tác giả không đồng ý. Nhưng tôi, anh đổ gàn, khoái tỷ. Nếu bà mắng tôi là đồ vô đạo, vô học, vô luân; bĩnh bút sẽ biến tôi thành kẻ vào lý, vào đạo, vào học. Chẳng mấy chốc tướng cướp, kẻ giết người đều vào đạo, vào học, vào lý. Khổng Lão Thích đều thất nghiệp.

Dẫu sao, những chiếc mô tô hào nhoáng – phản ảnh những bất thường của thời đại – gợi lên thương tiếc một thời áo quần giản dị, đi lại chẫm rải chừng mực. Hoài niệm chỉ là hoài niệm mà thôi. Sự trầm lặng của Huế không bao giờ trở lại. Vì sao? vì lòng người đã thay đổi. Lòng người Huế đã thay đổi âm thầm từ lâu, nay mấy cô mô tô làm cho sống dậy mạnh bạo hơn; những thứ gọi là bạo động tinh tế đã có: kiểu như xưa với một Hồng Thủy vác guốc đánh người, duy trì cái gọi là chân lý "sông Hương dưới thuyền có đĩ trên bờ có vua".

Xin lỗi tôi hơi méo mó Phật giáo một chút: tâm bình thế giới bình. Tướng tại tâm sinh, hãy nhìn người Huế bây giờ, dù vẫn còn áo tím, đứng dưới mái hiên chùa, mà mặt mày một facebooker đã nói là ranh mương. Trực giác sẽ giúp chúng ta thấy các nường bây giờ ra sao, tâm ra sao ảnh ra sao! Bình bịch năm xưa, bình bịch năm nay chỉ là những thứ ngoài da, hãy tìm thêm ở chiều sâu.

ngôn ngữ chính thức của HK

Trump cầu nguyện tranh cử với người Latino

Ngôn ngữ chính thức của Mỹ

 Daniel J. Olson

Tổng Thống DonaldTrump vừa ký một quyết nghị trong đó Anh ngữ được minh định là ngôn ngữ chính thức của Hoa Kỳ. Lệnh hành pháp nầy ra đời tiếp theo quyết định hủy bỏ ấn bản tiếng Tây Ban Nha trên website của White House và ngữ khoản (account) trên X. Việc xóa bỏ nầy xẩy ra vài giờ sau khi Trump tuyên thệ nhậm chức.

Như vậy, WH không nhận định một thực thể nhân khẩu (dân số) và hủy bỏ truyền thống lâu dài chính phủ HK tìm mọi cách để công chúng biết các chỉ thị, công lệnh (tin tức của chính quyền). Những thay đổi nầy, tuy có tính cách biểu tương, cho thấy chính quyền Trump chống lại tiếng Tây Ban Nha và các ngôn ngữ khác; không có chuyện đa ngôn ngữ.
Năm 2015, trong cuộc tranh luận bầu cử, Trump nói: "Đây là một xứ sở nơi đó chúng ta tiếng Anh, không nói tiếng Spanish". 

Nhưng sự việc không đơn giản như vậy. Trong lịch sử, HK không có một ngôn ngữ chính thức. Spanish (TBN) được thông dụng, dùng trên vùng đất bây giờ là nước Mỹ trước khi HK được thành lập.
Tây Ban Nha thành lập khu định cư vĩnh viễn nơi nay là Florida năm 1565; 50 năm trước khi người Anh thành lập Jamestown và khu tân lập Virginia. Vùng Tây Nam được người TBN khai thác từ 1600 và người Anh đến giữa thế kỷ 19 mới bò tới.

Hiện nay, 43 triệu người ở HK nói TBN, bằng 14% dân số; nếu đem cộng với số người nói TBN như ngôn ngữ thứ hai thì HK là nước nhiều người nói TBS hàng thứ nhì trên thế giới sau Mexico. Người nói TBN đã đóng góp 2,3 trillion dollars vào lợi tức chung; con số nầy cao hơn tổng lợi tức ở bất cứ quốc gia nào nói TBN trên thế giới. Nhờ ngôn ngữ nầy, Miami đã trở thành kinh đô tài chánh của Châu Mỹ La Tinh.

Trước thực trạng dân số nầy, chính phủ cộng hòa của George Bush đã mở thêm ấn bản TBS vào web của WH năm 2001 và được chính phủ kế nhiệm Obama duy trì. Chính phủ Trump trong nhiệm kỳ đầu đã hủy bỏ phần TBN nầy và hứa sẽ mở lại nhưng không thực hiện. Chính phủ Biden tái hoạt năm 2021. Đến nay chính phủ Trump hủy bỏ và hứa sẽ mở lại như đã hứa lần trước, không nói bao lâu.

Chính sách mới của Trump không những khác với các chính phủ hiện kim, mà khác với truyền thống xưa. Từ khi mới lập quốc, chính quyền đã thông tri mọi việc đến quần chúng qua các ngôn ngữ trội yếu.

Năm 1787, hiến pháp được dịch ra tiếng Hòa Lan và tiếng Đức, hai ngôn ngữ chính ở New York, Pennsylvania, Maryland. Mục đích là giúp dân chúng hiểu các giá trị căn bản, khuyến khích dân chúng cộng tác và tham dự vào diễn trình phê chuẩn hiến pháp.
Hiệp ước Guadalupe Hidalgo 1884, chấm dứt chiến tranh Mỹ Mễ, vẽ lại biên giới phía nam, được viết bằng tiếng Anh và TBN, ngõ hầu giúp người nói TBN trong lãnh thổ mới thuộc HK biết quyền công dân và các dân quyền khác của họ.

Thông dịch viên biết tiếng Ý, Thổ Nhĩ Kỳ, Albany v.v... được thu dụng tại Ellis Island đầu thế kỷ 20 giúp người nhập cư vào New York trong đời sống mới và đăng nhập hộ tịch. Sau đó không lâu chính phủ in các bích chương tuyên truyền về Thế Chiến I qua nhiều thứ tiếng để khuyến khích dân chúng Mỹ có văn hóa và ngôn ngữ khác nhau ủng hộ chính phủ bằng cách mua công khố phiếu và đi lính.

Đạo Luật Dân Quyền 1964 hủy bỏ kỳ thị chủng tộc, màu da, tôn giáo và giới tính, đã hợp pháp hóa việc dùng các ngôn ngữ khác trong các chương trình cứu trợ của liên bang: những người nói thứ tiếng khác Anh Văn vẫn được đối xử giống như người nói tiếng Anh, ví dụ Medicaid.

Trong lịch sử đã có những cuộc bài trừ ngoại ngữ hay thổ ngữ nhưng rồi chính quyển đã thấy nhu cầu dùng thêm các ngôn ngữ để điều hành công vụ.
Mặc dù chống nhập cư và lớn tiếng chống hispanic, Trump đã dùng TBN trong nhiều lần, nhiều cách vận động tranh cử năm 2024, hy vọng chiếm cảm tình của người Latino. Trump đã cho chạy nhiều quảng cáo trong các tiểu bang còn do dự như Arizon và Nevada, đã tổ chức các phiên họp quảng đại chiếu trên truyền hình Univision mà khán giả hỏi bằng TBN. Sự khai thác TBN nầy giúp Trump có 42% số phiếu Latino, đóng góp thành công của ông trong cuộc chạy đua vào WH.

Các cơ quan khác vẫn dùng TBN cho công vụ hiện hành như khai thuế, xin passport. Hủy bỏ ấn bản TBN trên web của WH chỉ có tính cách tượng trưng.

Quyết nghị hành pháp quy định Anh ngữ làm ngôn ngữ chính thức không có dụng ý nào khác ngoài việc đánh bóng chính sách chống nhập cư, sau khi đã dùng TBN vân động tranh cử. Và cũng để tỏ ra cuốc ra rân tộc.

Making English the official US language 
The Conversation March 1, 2025 

An ninh Âu Châu khi Mỹ rút lui

Pháp và Tây Ban Nha thao diễn chung, Feb 2025

Âu Châu cần 300 ngàn lính giữ nhà nếu HK không can dự
Jason Ma *

Fortune Feb 2025 

Cố gắng của Donald Trump cải thiện bang giao với Nga để chấm dứt chiến tranh Ukraine đã làm cho Âu Châu (AC) nghĩ đến chuyện chưa bao giờ nghĩ tới: chấm dứt sự can dự của Mỹ về an ninh với 80 năm lịch sử. Một nhóm nghiên cứu đã ước lượng chi phí tài chánh và nhân lực của AC trong việc tự đảm trách an ninh mà không cần nhờ đến đồng minh HK.

Sức mạnh của AC đang được xem xét lại. Nhưng khả năng chiến đấu của lính Mỹ vẫn cao hơn tổng gộp sức mạnh của mọi quốc gia AC; nói khác quân lực tổng hợp mới nầy không thể sánh bằng quân lực HK dành cho AC, không thể cân bằng một đổi một. Đó là tóm lược ý kiến của Viện Nghiên Cứu Kinh Tế Thế Giới Kiel và Bruegel.

Tường trình của Viện nầy cho biết rằng quân đội Nga trở nên lớn mạnh hơn, kinh nghiệm hơn, trang bị đủ hơn từ khi khơi động một cuộc tương tranh đẫm máu nhất từ thế chiến 2 cách nay 3 năm ở Ukraine. Nato và nhiều quốc gia đã nhận định rằng việc Nga tấn công Liên Hiệp Âu Châu EU là một điều quan niệm được, thấy được.

Đan Mạch đã tăng 70% chi phí quốc phòng khi tình báo tháng rồi cho biết Nga có thể phát động cuộc chiến địa phương chống các quốc gia cùng biên giới trong vòng sáu tháng tới; cuộc chiến cấp vùng như các xứ Baltic trong vòng hai năm, và tấn công toàn diện AC trong vòng 5 năm tới, nếu HK không tiếp tục can dự trong vấn đề an ninh của lục địa nầy.

Trong trường hợp Nga tấn công AC lúc nầy, 100 ngàn lính Mỹ hiện đồn trú ở AC sẽ được tăng viện bởi 200 ngàn quân khác. Nhưng nếu không có Mỹ, thì bài tính của AC sẽ khác đi. Các kế hoạch gia nêu trên nói rằng 300 ngàn lính Mỹ mạnh hơn tổng gộp sức mạnh của 29 quốc gia AC. Quân đội Mỹ sẽ đến theo từng đại đơn vị dưới một quyển chỉ huy thống nhất và sít sao hơn bộ chỉ huy Nato. Hơn nữa quân lực Mỹ còn được yểm trợ chiến lược của HK gồm không quân và không gian, những thứ nầy AC không có.

Muốn bù đắp chỗ thiếu hụt ấy, AC phải gia tăng quân số nhiều hơn 300 ngàn và nhanh chống thực hiện sự phối hợp quân sự hữu hiệu ngay lúc nầy.

AC cần vũ khí để chống trả Nga, nhưng còn cần thêm khả năng vận tải, truyền tin và tình báo. Những gia tăng nhân lực và vật lực nầy dĩ nhiên rất tốn kém. AC phải chi thêm mỗi năm 250 tỷ E hay 3,5% tổng gộp lợi tức quốc gia.

Từ khi Donald Trump thắng cử, thị trường chứng khoán quốc phòng vững mạnh thêm, các nhà thầu quốc phòng như BAE System, Thales, Leonardo, Saab làm ra tiền nhiều hơn các công ty Mỹ như Lockheed Martin, Northrop Grumman.

Những kế hoạch tài trợ to lớn khó thực hiện vì Đức đã ấn định mức nợ tối đa, đồng thới Pháp đang gặp khó khăn trong thị trường công khố phiếu. Philippe Legrain, cố vấn kinh tế của chủ tịch EU, đề nghị các quốc gia AC cùng tập thể mượn nợ để thực hiện mục tiêu chung như đã mượn nợ giải quyết chung nạn Covid. Chủ nợ, nếu được, sẽ là  European Investment Bank đã từng cho vay vào mục đích dân sự hay quốc phòng.

Cách nầy hay cách khác, AC phải tái vũ trang ngay lúc nầy. Gia tăng chi phí quốc phòng để phòng thủ hay ngăn chận Nga xâm lấn vẫn ít tốn kém hơn một cuộc chiến dốc toàn lực như ngựa phi nước đại.

Tôn Thất Tuệ dịch

===================================================

Trung Học Châu Văn Tiếp Long Xuyên, trước 1975

===============================

Biển Nha Trang của tôi

Hàng dừa bờ biển Nha Trang, thời xưa êm đềm

Biển Của Tôi

Lê Ký Thương * (tạ thế 14.02.2025)

Tôi về Nha Trang gặp lại cơn gió biển mùa hè. Gió không hào phóng nhưng cũng đoán được lòng người khát gió, chừng mực thoảng qua vừa đủ mát, đủ thương. Ngồi dưới gốc dừa nhìn suốt biển đêm, hàng đèn câu ngoài khơi sáng trưng như thành phố nổi.

Tôi nhặt chiếc vỏ nhẵn nhụi, ném xuống mặt biển dát vàng trăng mười sáu Kiều xinh. Biển như tấm thảm nhiệm mầu trong thần thoại Ba Tư. Thảm đưa tôi bềnh bồng bay về chốn thần tiên tuổi học trò trốn học cùng bạn đi hái trái mai dương dọc bờ biển vắng, gai đâm ứa máu bàn tay, bị phạt cấm túc làm vệ sinh sân trường ngày chủ nhật, dấu cha dấu mẹ vì sợ đòn roi. Những giờ nghỉ học, bốn năm bạn rủ nhau xuống biển ôn bài rồi cởi hết áo quần tồng ngồng tắm. Mười hai, mười ba tuổi đầu vẫn hồn nhiên như trẻ lên ba không hề mắc cở. Tha hồ bơi, tha hồ đùa với sóng, tha hồ vo tròn viên cát chia phe ném nhau chí tử. Khi nư với biển lại chạy lên bờ ăn dĩa bò khô cay ứa nước mắt rồi uống ly sữa đậu nành mát rượi.

Đến mùa thi trung học, tú tài, buổi tối chín giờ phố đã vắng người, đứa ra phố, đứa lên nhà thờ đá, đứa xuống biển tìm riêng cho mình một ánh đèn đường đủ sáng học bài thi. Lâu rồi ánh đèn điện bóng tròn trên đường phố Nha Trang như người tình đã vĩnh biệt ra đi. Học là học thật tình chớ không phải đợi một bóng hồng qua. Nửa đêm đói bụng ăn bánh ú hay hột vịt lộn của người bán hàng rong bận áo dài đen đi dọc bờ biển rao giọng Huế mùi tai. Vẫn nhớ như in ngọn đèn hột vịt, sáng lập lòe trong đôi mắt các chị, các o và câu hò chạy suốt những đêm hè dài theo đường biển: ”Học trò sắp sửa đi thi. Không ăn bánh ú chắc gì đậu cao”. Cảm nhận câu hò đêm khuya mà gắng công học. Ai lỡ có người yêu cũng hạn chế hẹn hò. Thi xong tha hồ dung dăng dung dẻ. Giỏi dỡ cũng phải ôn thi đến sói đầu mờ mắt. Không có chuyện học trước những đề thi ôn tập. Lòng tự tin được học từ lớp vỡ lòng. Nhưng năm nào cũng có chuyện ”học tài thi phận”, cũng nghe câu thơ ”thi không ăn ớt thế mà cay”, cũng có người tự tử vì hỏng làm cô tú cậu tú chứ không phải vì người tình phụ rẫy !

Nha Trang ngày xưa

Biển Nha Trang tắm được bốn mùa, ngày đêm bất kể. Chỉ có một năm mùa đông sóng dữ. Chín mười giờ đêm rũ bạn bè đi coi sóng đánh. Đã nghe từ khơi xa tiếng sóng vọng vào, những âm thanh dòn dã như tiếng pháo giao thừa, khi đến bờ sóng chồm lên trắng bờm ngựa chứng. Một tiếng nổ vang rền tưởng sét đánh mưa giông, nước vượt qua kè chắn sóng ào lên đường liếm ướt gót chân. Một hai tảng đá to bằng chiếc bàn ăn bị sóng thần ném vào sân Bưu Điện tỉnh, ai thấy cũng lạnh người. Những quán nước dọc theo bờ biển nát tan… Huyền thoại Ông Tư Yersin dùng súng thần công bắn chết sóng thần cứu dân được nhắc lại.

Qua khỏi mùa đông, biển lại hiền hòa, nhu mì như thôn nữ tròn trăng.

La Joconde (Mona Lisa)

Biển Nha Trang cưu mang những mối tình lãng mạn. Đôi tình nhân nào cũng có một chỗ ngồi riêng, một góc dừa, một cụm dương mái ấm , một bãi tắm riêng… – một thế giới thơ mộng riêng trên bờ biển bao dung. Ngày, đêm, sóng, gió và cát đều thuận lòng với lời tỏ tình ngây ngô, với nụ hôn tình yêu đầu đời vụng dại. Có ai muốn tìm lại chính xác chỗ ngồi xưa để hồi tưởng một tình yêu sâu đậm cũng hoài công dã tràng xe cát. Nhưng cần gì tìm chính xác chỗ ngồi xưa, tiếng sóng rì rào kia sẽ kể lại hết những kỷ niệm ngày nào nếu ai biết lắng lòng nghe tiếng sóng…

Biển bây giờ đã đổi khác cảnh quan, nhưng với tôi vẫn là nàng La Joconde quyến rũ với nụ cười bí ẩn.

===================================

Nguồn gốc lễ Phục Sinh

Resurrection, He Qi

Nguồn Gốc Lễ Phục Sinh

The roots of the Easter story

Aaron Gale * March 2024 The Conversation

Phục Sinh sắp đến, tín hữu Thiên Chúa Giáo (Christian) nghĩ đến hai nền móng căn bản trong đức tin của họ là: cái chết và sự sống lại của Jesus, xứ Nazareth. Việc nầy không có gì mới vì sự chú tâm nầy đã xuất hiện ngay từ thời Jesus bị hành hình. Tín đồ tin rằng phục sinh không những là một phép lạ mà là bằng chứng cụ thể rằng Jesus đích thực là vị cứu tinh người Do Thái (DT) mong chờ từ lâu để cứu họ khỏi bàn tay của bọn áp bức.

Nhưng phải chăng ý niệm phục sinh tự nó là một tin tưởng duy nhất trong thế kỷ đầu tiên của người DT?

Ý niệm TCG về một Jesus chết đi và sống lại không những làm nòng cốt của toàn thể giáo lý mà nó còn làm cho đức tin TCG tách khỏi Do Thái giáo. Tuy vậy, ý niệm phục sinh đã có từ bao nhiêu thế kỷ trước khi Jesus sống lại.

Isaiad, tìm thấy ở Dead Sea, viết thế kỷ 2 sau JC

Trong huyền sử Ai Cập, thần Osiris được bà vợ tên Isis làm sống lại. Từ đấy mà sinh ra ý niệm phục sinh: "Người thân của ngươi chết sẽ sống lại". Sớm nhất trong các tài liệu bằng chữ viết nói đến sự tái sinh là Chương Isaiah (Book of Isaiah) trong Thánh Kinh. Tập nầy đề cập tương lai tức là thời phán xét cuối cùng, vào lúc người chết sống lại để nhận phán quyết tối thượng của God. Isaiah tiên tri: Người thân của ngươi sẽ sống lại, thân thể ngóc lên đứng lên. Những kẻ chìm sâu trong đất bụi sẽ đứng lên, ca vang sung sướng".
Sau đó Chương Daniel lập lại ý niệm nầy.

Lúc Jesus còn sống, có rất nhiều hệ phái Do Thái giáo tranh nhau ảnh hưởng. Mạnh nhất là nhóm Pharisees đã đưa ý niệm phục sinh vào tư tưởng Do Thái. Theo sử gia thế kỷ thứ nhất Josephus, Pharisees tin rằng linh hồn là bất diệt, sẽ nhập vào thể xác sống lại. Lý thuyết siêu hình nầy đã làm người Do Thái dễ dàng chấp nhận ý niệm Jesus đã sống lại từ xác chết.

Vài thế kỷ sau, các đạo sĩ (Rabbi) đã kết nạp những sơ phát trong Thánh Kinh vào việc sống lại thể xác chết trong thời đại cứu thế (messianic era).

Một nghĩa địa ở Jerusalem

Người  DT tin rằng vị cứu thế đích thực sẽ phải là hậu duệ của vua David sẽ tiêu diệt kẻ thù và tái lập vinh quang hào nhoáng xưa của DT. Trong mấy thế kỷ sau khi Jesus chết, các đạo sĩ giảng rằng linh hồn sẽ sống lại khi vị cứu thế xuất hiện trên quả đất.

Chừng 500 năm sau khi Jesus chết, sách Talmud - tuyển tập quan trọng nhất về giáo luật sau Thánh Kinh - dạy rằng nếu không tin sự hồi sinh, ngươi sẽ không có chỗ đứng trong Thế Giới Sẽ Đến (Olam Ha Ba). Olam Haba là cảnh giới sống của các linh hồn sau khi chết. Đặc biệt, địa ngục không có trong dòng tư tưởng chính thống DT.

Cho đến nay, quan niệm God cho kẻ chết một đời sống được xác nhận trong Amidah, lời cầu nguyện của DT trong các thánh lễ sáng, chiều, tối mỗi ngày.

Đệ tử đầu tiên của Jesus là người DT, những người nầy đã đưa quan niệm phục sinh vào tư tưởng TCG. Tuy vậy, sự hiểu biết về phục sinh trong giới TCG đã đạt những mức độ chưa từng có sau khi Jesus chết.

Theo Phúc Âm Matthew, Jesus, một người DT gốc Galilée đến Jerusalem vài ngày trước lễ Quá Hải (Passover). Ông bị kết tội ly khai chống chính quyền La Mã cùng tội phỉ bán, gây xáo trộn trong dân chúng chuẩn bị hành lễ; lúc ấy Passover là lễ hành hương lớn, dân tứ xứ tụ tập ở Jerusalem.

Jesus bị bắt đưa ra tòa, bị kết án tử hình. La Mã muốn duy trì trật tự La Mã (Pax Romana), ngại rằng các xáo trộn nhỏ trong đám dân hành hương có thể đưa đến nổi loạn; nhiều người cho rằng Jesus là vua của Do Thái.

Jesus bị hành quyết vào ngày thứ sáu (Good Friday) và sống lại ba ngày sau. Cho nên Lễ Phục Sinh vào ngày chủ nhật (Easter Sunday).

Hàng đệ tử đầu tiên không những tin rằng Ngài đã sống lại mà còn tin Ngài là vị Cứu Tinh của người DT mong chờ từ lâu, Ngài thực hiện các lời tiên tri. Tiếp đến Ngài được tin là Đứa Con Thánh Linh của God (The Divine Son of God).

Bản chất của sự sống lại của Jesus là đề tài tranh luận của các học giả và các nhà thần học. Tín hữu tin gì? Phải chăng là một thân xác sống lại làm bằng thịt và máu? hay phải chăng đó là một thực thể tâm linh thuần túy?

Tuy nhiên, sự phục sinh nầy mang một ý nghĩa rộng lớn hơn trong bốn Phúc Âm mà ngày nay làm đức tin của 2 tỷ giáo đồ TCG. Đó là: Jesus đã thắng cái chết; một viên đá nền móng lớn nhất của đức tin TCG.-

====================================================

Nhà Sách Saigon, đường Lê Lợi
=============================