être & avoir

 

être & avoir

Tôn Thất Tuệ
Gần tết mấy ông bạn già trở chứng email ì xéo qua lại, nhắc toàn chuyện cũ quanh những người bạn thời xưa trong 12 năm ngồi mòn quần ghế nhà trường. Chúng tôi nhận email của Nguyễn Thiệp tức là nhà văn Tràm Cà Mau, khởi từ thư tôi nhắc đến một người bạn ở Bến Ngự, cháu người đẹp Thu Thảo. Thu Thảo, một hình tượng giúp người ta thấy các cô gái Huế sầu tư thế nào. Thu Thảo hay đứng ở lan can nhìn qua bên kia sông nhỏ. Bên kia không có ánh mặt trời như nhạc sĩ Nguyễn Đức Quang đã hát, mà những ngôi nhà cháy từ 1945 chưa xây lại kể cả nhà in Viễn Đệ trước khi thành trường Mỹ Thuật và trường Hán Tự. Bên kia sông chỉ có hồn thu thảo cho một Thu Thảo bên ni.
Thư của tôi gồm nhiều đề mục tả pí lù nhưng cũng gây cho Tràm Cà Mau đôi chút cảm khái. Bên dưới tôi xin copy thư của ông và lời phúc đáp của tôi.

Nguyễn Thiệp
**** Bác Tuệ có trí nhớ tuyệt vời. Chuyện chi cũng nhớ từng chi tiết nho nhỏ, nhất là chuyện mấy o. N.Nh.B hồi ấy học Nhất B2 với tôi, tóc bồng bềnh có cái bốp, đã biết hoang, học chăm, giỏi, ăn to nói lớn. Nghe nói ông bố tập kết ra Bắc, không phải ai tập kết ra bắc là CS cả. Một số lớn do hoàn cảnh đưa đẩy. Ra bắc chịu đói khổ mất tự do, xất bất xang bang 20 năm. Nhưng con cái họ ở miền Nam vẫn được cho đi du học, hưởng học bổng. Đó là cái hay của miền Nam chúng ta. Trong các bạn bè tôi, có ít nhất 8 bạn có bố đi ra Bắc, nhận được học bỗng đi Mỹ, Canada, Úc v v không ai thắc mắc gì cả. Có bạn, bố làm đến thứ trưởng ngoài Bắc, mà con ở miền Nam vẫn được cho học bổng đi Mỹ học master. Sau 75 được đi ‘tham quan’ Hà Nội một chuyến, anh bạn tui hoảng vía, về Saigon đi vượt biên ngay. Phạm văn Đồng an ủi ông bố : “đừng buồn bác ạ, thế mà tốt cho tương lai nó”. (Hai ông nầy là bạn bè thân thiết). Tôi có hai người bà con vì ‘yêu nước’ đã tự động tập kết ra Bắc, hai ông bị ‘nhân dân‘ khám phá ra là thuộc gia đình địa chủ ở miền Nam. Hai ông bị chúng lôi ra đấu tố kiểm thảo, suýt đi tù. Sau 75 về Nam còn sợ không dám ăn nói, lấm lét, và dặn con cháu “Đừng lấy Nguỵ mà ba đời không ngóc đầu lên nổi”
Cám ơn các bác nhắc nhở lại bạn bè một thời xa xưa, đọc mà bùi ngùi. Bây giờ còn viểt email được là đã quá phước hạnh của trời cho. Chúc các bác an bình khoẻ mạnh. T. 

Tôn Thất Tuệ
Bác Thiệp,
Tôi mới chơi một tô cơm nguội mà cảm ơn bác mấy năm nay theo lời bác chỉ ăn gạo Sam Club long grain, cũng nhờ vậy mà ăn tô cơm nước tương Đại Hàn rồi viết mấy dòng thương nhớ anh Văn chồng chị Hạc, bâc thầy của chúng ta. Tôi nay không làm được gì ngoài vườn nhưng vẫn có thể chọt từ sáng đến khuya, giải thích cho một nữ sinh Madagascar sống nơi vua Duy Tân bị dày cái tế nhị khi nào có e khi nào không; cải nhau với một anh Congo vì sao lúc ni viết RDC lúc kia viết DRC tên của nước Congo, tiếp tục dùng hai vũ khí paste và copy hù dọa thiên hạ về Hán Tự và Latinh, hù dọa người yếu bóng vía Võ Dật tưởng tui là nhà nhạc học, un musicologue. Oh my Goddess.
Sáng nay trên một FB tôi viết rõ nhà văn Võ Hương An đã dạy tôi những gì chưa biết rõ thì cứ giữ đó chưa vội kết luận, như ông đã cho là xạo khi kinh Pháp Hoa nói cúng dường con mắt, trái tim, rồi phải sám hối không kịp khi thấy người ta liền liền ghép tim của kẻ khác cho, ghép thận, ghép mắt. Tôi vẫn còn sáng suốt thấy những sagesse hiền triết như vậy.
Bác Thiệp, tôi còn nhớ tên anh Cung ở chung cư xá với bác, anh Cung hồi chánh và đã bị bắt ngay ngày 30.4. Vì sao người ta cho Pasternak là chứng nhân "le témoin", Camus cũng témoin mà những người như bác không có danh hiệu ấy khi bác biết đến bảy tám trường hợp cha ở ngoài Bắc làm lớn mà con được du học. Bác Võ Dật (Võ Hương An) cựu hiệu trưởng Hàm Nghi có thể là chứng nhân ghi nhận cùng ngày Bộ Giáo Dục cho in cho dạy Ngậm Ngùi của Huy Cận, cùng ngày Bộ Thông Tin và Cục Tâm Lý Chiến phát hành những ấn phẩm lên án Huy Cận đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành chế độ cộng sản như sau nầy Thích Quảng Độ khen ông là khai quốc công thần. Miền Nam từ thời Bảo Đại đã chấp nhận tiền lệ lịch sử của bài Marseillaise mà chọn Tiếng Gọi Thanh Niên của Lưu Hữu Phước làm quốc ca. Phe cách mạng Pháp sắp "chẹt đào" (kiểu ông Đóa) tác giả thì có chỉnh lý nhờ đó ông thoát chết, nếu không thì khi lưỡi dao rơi xuống đầu lìa mình ông, bên ngoài dân chúng sẽ "Marseillaise" mừng cách mạng đã thanh toán tác giả lời mình đang ca.

Những điều cho là nghịch thường nếu đặt trên một bình diện lớn sẽ mất những góc cạnh nhọn bén mà dung hòa.
Có lần như đã thưa, tôi so sánh chiến lược của miền nam với soccer chủ về trường độ từ phút đầu cho đến cuối vẫn phải giữ sự luân chuyển dẻo dai; chiến lược miền bắc như American football, chủ về cường độ, không phải chiến thuật bốn chậm một nhanh; chủ về sức mạnh bôn tập và sử dụng trong thời gian ngắn nhất. Về hành quân, mỗi một play của football đều có sự chỉ dẫn của coach, coach có quyền ra lệnh time out. Coach như chính ủy, mà chính ủy đến cấp tam tam chế như Trần Vũ đã viết trong Cánh Đồng Miên tổ tam tam có hai lính mới miền Nam và một lính Bắc làm chính ủy, trong kỳ đánh Miên. Tôi không rành soccer, nhưng hình như coach đứng ở biên chỉ có việc cho ai ra sân, ai vào nghỉ, hay hay không hay do coach huấn luyên trước, ra sân thì tùy nghi ứng đối. Vì chủ trương dài, sinh viên sĩ quan Đà Lạt phải học văn hóa ngang quân sự. Chủ trương đường dài cần thời gian thấy kết quả. Và kết quả đường dài mà ông Dật làm chứng nay đổ vào VN để dân chúng thưởng thức nhạc vàng và tranh nhau mua các sách cũ tái bản.
Sau khi nói đến trường độ và cường độ, tôi trở nên hypocrite và visceral mà nói trường độ không bằng (cũng thua) bán độ, bán độ tệ hại hơn việc ấn định tiền đồn mới và nới cũ. Chúng bán độ dễ dàng, làm cho "fan" tủi nhục lủi thủi về nhà như chúng ta chui rúc bến xe mà nghĩ chuyện đời.
Những điều bác Thiệp viết trong thư về phía miền Nam do những nguyên tắc sau:
- về luật, nhất là hình luật, ai làm nấy chịu; không dùng triết lý cộng nghiệp để giải trừ hay kết tội.
- thà tha ngàn người có tội hơn là kết tội một kẻ vô tội, trái với cạo gió thà giết lầm không thà bỏ sót như xưa người ta ghép cho Tào Tháo thà phụ người hơn để người phụ.
- luật pháp giải thích theo nghĩa hẹp nhất. Nguyễn Văn Trung đưa ra trường hợp être et avoir. Ở cấp thượng thừa như Phật Chúa, sở hữu (avoir) chính là thể tính (être); Phật chính là từ bi chứ không phải có cái từ bi. Chúa là bác ái chứ không phải có cái bác ái. Nhưng trong thế tục, être hoàn toàn khác với avoir. NgNhB, giả thiết đúng, avoir một ông cha tập kết, nhưng không être một người tập kết. Theo nghĩa hẹp, không thể dự phóng ông cha sẽ biến ông con thành CS, không thể kết tội cắp quả trứng là cắp đàn gà sắp nở, bầy heo sẽ mua từ tiền bán gà .... so on and so on.
Thôi viết riết thành ra lèm bèm.
Chấp tay lạy người cho xin nụ cười (Phạm Thiên Thư)

=============================================

♪ Marseillaise 

huyễn hoặc
Tôn Thất Tuệ

Những đứa con tôi như nhành bông lúa
chờ ánh nắng há mồm uống nắng
chiều chờ sương ngậm miệng giữ hơi sương
trong thinh vắng đồng quê ngây dại
thả tâm hồn cùng đom đóm nói yêu thương.

Những đứa con tôi thích dòng nước mịn
trong vách đá trào ra như máu rịn
nuôi bên bờ những cây cói đứng song song
làm tàng lọng che lũ cá màu trắng bạc.

Chúng quên bẵng những ngày dài khoai sắn
ruột như bào không đủ cơm canh
thèm kẹo ngọt nên tưởng bờ rào là mía
có thỏi đường trong đống đá bốc hơi.

Chúng chia sẻ nguồn cơn của người lớn:
có ai kìa gọi bố lên làng
ba ngày gạo mà đi công tác
bồ về chăng hay ở mãi không thôi.
Ba ngày gạo đã là chuyện khó
mà bố đi ai dẫy cỏ nương khoai
trời mưa xuống một ngày bằng một tháng
phải chạy đua cho kịp mùa mưa
mà nắng đến cỏ khô bốc cháy
khô mảnh vườn và khô cả nồi cơm,
nhỡ bố đi không về như dạo trước
thì làm sao biết sống chết nơi nao.

Tôi để lại những đứa con nầy trong cỏ rác
với vợ hiền vóc dáng sinh viên
tay gõ nhịp trên cán cào tre nứa
hát lời ca mấy độ mới thương nhau.
Tôi để lại một lũ con thích hát
những cung vần giai điệu thật vu vơ
như gió lạc như chính mình đi lạc
thế giới người chỉ biết sợ nhau thôi.

Tôi khẳng quyết là tôi không có tội
cùng đấu tranh thua thắng chuyện đua bơi.
Nhưng tôi thấy tội tôi dày tâm khảm
đem chúng vào thế giới của đời tôi
cùng gánh chịu một oan khiên vô lối
một tội danh hoang đường huyền thoại.

Và cô bé trời xanh đi học
áo em xanh trả hàng me xanh lá
ly mía ngọt hồi xưa em uống
nay đắng nhiều những ngày còn lại với đời ta.

Ôi tội danh từ thinh không mà có
định cho ta mà cũng quyết cho đời em
rồi thấm xuống lũ con vô tội.
Ta hối hận vì ta đã chung sống
với giống người
tôn huyễn hoặc
lên làm vua.- 

**************************************************************************************************