bốn vạn hoa hồng

bốn chục ngàn hoa hồng

ttt

Có khứa kể việc lạ trên đời là đã thấy trái bí ngô to bằng ngôi nhà trung bình. Người nghe đáp có chuyện hay hơn, thấy cái chảo đồng to bằng đình làng. Để nấu quả bí của bạn ta.

Phản ứng phủ nhận tinh tế ghi trong Quốc Văn Giáo Khoa Thư đã không được Golden Rose dùng để trả lời khi tôi nói hai năm nay thất mùa hồng, không như những năm trước có đến cả bốn mươi ngàn hoa hồng. Người bạn mới của gia đình chỉ ngạc nhiên và cho rằng từ lâu tôi dấu kín cánh đồng bát ngát xa trông đủ chỗ cho bốn mươi ngàn hoa hồng, mà chỉ nói có mãnh đất rừng, sỏi đá và cây thưa. Thật cảm ơn. Nếu cô em không vì thâm tình thì đã chửi tắt bếp, điếc lỗ tai: khoát lát không căn cứ, như nói ngoài Bắc cái gì cũng có, cà rem ăn không hết phơi khô dành ăn sau.

Sự thể là Golden Rose cũng như hầu hết mọi người quan niệm hoa hồng là thứ hoa cắt (cut flower) thường bán từng bó trong quày hoa, quảng cáo khắp nơi. InterFlora sẽ đem hoa đến tận nhà. Hoa đơn độc một đóa trên trên mỗi cành, cành càng dài càng chặt đẹp. Có thứ hồng cành dài hơn nửa thước; chủ tiệm phải bỏ từng hoa một vào trong hộp, màu mè nơ niết, móc hết túi của các Valentino khệ nệ ôm tặng các Valentina, nhân ngày Valentine.

tea rose

Bỏ qua cái hoa chân dài (nói rõ không phải các em chân dài đâu nhé), bốn chục ngàn hoa thông thường đã đòi hỏi những cánh đồng hoa như ở các thị trấn nhỏ phía bắc quận hạt San Diego, California như Carlsbad, Cardiff, Incinitas….tức là kinh đô hoa của Mỹ. Cũng đòi hỏi cả trăm nhân nhân, hệ thống tưới, cả một kho hóa chất.

Loại hồng đang nói đựợc xếp loại là modern garden rose, lai giống với hồng cổ điển (được vào danh mục từ giữa thế kỷ 19 là tea rose, có mùi thơm như trà). Hoa đơn chiếc trên cành mới từ thân cây mùa trước, và trên những cành mới ra sau từ các nhánh mới nầy.

Loại nầy rất thông dụng trồng trong các vườn nhà hay trong chậu; có những tên như Queen Elizabeth, Brigit Bardot (hằng ngày thủ tướng Kỳ cho máy bay đi Đà Lạt mua hoa BB, bên cạnh những chuyến bay Đài Loan chở vũ nữ sexy, chở ca sĩ Khánh Ly vào hát…), Don Juan. Nổi tiếng là hồng nhung màu xanh tím thẩm ngả qua đen, gần 100 năm nay do người Pháp tạo giống.

hồng đen

Phần tôi, tôi không còn trồng loại nầy nữa. Không bền và chăm sóc rất khó. Cây trái hoa quả giống mới đều ghép vào gốc cùng gia đình sống mạnh (như mãn cầu xiêm tháp bình bát). Múi ghép có thể khô. Gốc cây mượn hoặc không đủ sức cưu mang hoặc sức lực dư thừa đâm ra rất nhiều tược non gọi là rootstock shoot, không còn nuôi cây ghép, biến thành một lùm cây rất kỳ quặc mọi thứ. Có trường hợp rất hiếm; thân cây ghép tạo ra lớp da mới phủ gốc và tự đâm rễ; cây rất mạnh. Hồng nhà tôi hiện nay không thuộc loại ghép, do đó những ngọn đâm mới lại rất quý và có thể dần dà thay những nhánh cũ.

Hầu như vườn nhà nào cũng có một gốc hồng loại tea rose nhưng ít ai để ý đến chuyện cắt tỉa. Lâu lắm, tình cờ tôi thấy một người quen cao niên trong khu vườn nhỏ ngay trong vùng náo nhiệt Santa Ana; ông có một bụi hồng khá lớn như một đầu tóc rối, trái bằng lóng tay đã chín đỏ. Ông nói theo sách, chỉ động dao động thớt một lần khi mùa lạnh bắt đầu.

Chắc hẳn ông cụ đã bỏ quên việc cắt tỉa (trimming) và chỉ giữ việc cắt xén (pruning). Cắt xen với khí hậu ấm như California thực hiện đầu mùa lạnh nhưng cắt tỉa phải làm đều đều. Mà chuyện tỉa hoa hồng khá kỳ thú. Tea rose như đã nói trên, đơn độc một đóa trên cành dài mới đâm từ nhánh cũ năm qua và từ nhánh mới đầu mùa nầy. Do đó khi hoa tàn thì cắt; việc nầy gọi là deadhead.

Cành hồng thẳng, chỗ dễ nhất để đưa kéo vào là bên dưới lá chỉa vào người mình. Ngọn lá cao nhất còn lại quay về phía ngược. Từ nách lá ấy sẽ có một nhánh hồng theo hướng nghịch ấy và chỉa vào bạn cái cùi chỏ. Nách lá gọi chung là “eye of flower”. Hơn 90%, cây hồng có săn sóc chăm bón sẽ có hoa từ nách lá cao nhất. Vì vậy nếu không muốn thấy cùi chỏ và có những nhánh hồng mới giúp cho bụi hoa có hình thể một cái chén, bạn phải cắt thế nào cho con mắt hoa nhìn bạn, phải ấn ngọn lá xuống, mất chút công sức, để đưa kéo vào. Chọn con mắt, bạn phải biết chỗ cao nhất là nách lá của chiếc lá đầu tiên có năm ngánh; mấy ngọn lá ngay hoa có ba ngánh; nhiều người đã nhầm “five leaflet leaf” với “five leaves” nên đếm năm ngọn là cắt cái bụp. Thật ra không như vậy.

Khi mùa ấm đến, cây hồng khoe bạn vô số hột le đỏ trước khi chúng thành những mầm non nhưng chỉ một số ít mầm nầy cho bạn những đóa hoa. Vì vậy việc cắt tỉa có thêm mục đích là loại những thứ ăn hại ấy. Bạn cũng cần loại bỏ những nhánh đã có hoa nhưng không sinh được cành đời thứ hai. Cắt bỏ những thứ râu ria nầy giúp cho ánh sáng và không khí đi xuyên qua khóm hoa, bớt nguy hại nấm (fungus) và giữ cho lá xanh. Cành hoa cắt phải đầy lá thắm, không riêng chi sự tươi tốt của hoa chính.

Hồng rất hấp dẫn. Hồng nào chẳng có gai. Nhưng tôi hiện có hai loại không gai và đóng góp khá nhiều vào bốn chục ngàn hoa đang nói. Thứ nhất là cây leo mang tên Gái Xanh “Blue Girl” từ vườn cây Springfield Illinois USA; nhưng hoa có màu áo hồng y Vatican; sau mùa chính nở rộ như chiếc chiếu hoa, mấy cô xanh vẫn lai rai khoe sắc ‘cardinal’. Cây thứ hai là Iceberg, hoa trắng tuyết, loại hoa dậu, bạn có thể trồng thành hàng dậu như chè tàu, nở quanh năm.

Hồng leo, nói là leo nhưng không như cây đậu mà chỉ cần dựa vào sự chống đở của bất cứ thứ gì, hoặc móc vào tường, uốn quanh cửa sổ v.v… Đa số hồng leo chỉ có một mùa hoa xuân. Vì vậy hoa tàn bạn deadhead là dĩ nhiên nhưng có thể prune ngay không cần chờ mùa lạnh, cắt bớt thứ không cần thiết còn lại một khối lá xanh.

Nói chung hồng leo rất mạnh. Một gốc ‘vanilla’ hoa trắng ngà có thể bao quanh bốn phía nhà; biến thành một sự quấy rối sau khi hoa ‘rụng bên thềm’, chỗ nào cũng có chồi xanh dài thòn, phải cắt nếu không muốn có một cái nhà ma.

Công việc tiếp đến là cắt xén (pruning) giúp cho cây hồng trẻ mãi. Các bà nội trợ sẽ khóc ròng lần đầu tiên thấy một người chuyên nghiệp prune bụi hồng. Cắt hết chỉ còn dăm ba cọng ngắn như năm ngón tay trong tư thế một cái chén. Làm việc nầy khi mùa lạnh đến, theo khí hậu ôn hòa như California hoặc đầu mùa ấm như vùng Georgia. Tôi không biết gì về những vùng rất lạnh, nơi có thể phải bứng vào nhà, hay đào nghiêng cây rồi phủ bằng gỗ vụn.

Cũng như cắt tỉa, lần nầy cắt xén bạn phải dùng trở lại ý niệm mắt hoa, để cho chồi chính mùa sau sẽ hướng về bạn. Lúc nầy lá đã rụng từ lâu nhưng dấu lá cũ là mắt hoa như ở cành non. Nên giữ các nhánh có hình 1/2 chữ U (U shape)

sơ dồ cắt xén gợi ý

Người ta khuyên bạn cắt nghiêng để tránh nước đọng. Kéo cắt thường có lưỡi bén và lưỡi dày; quây kéo để lưỡi bén vào phần còn lại, phần vất đi có thể bị bầm vì lưỡi dày. Khi cắt xén xong, nếu muốn bạn có thể dùng ‘dầu hắt’ (pruning seal) bít lại để vết thương mau lành, không bị nước ứ thối.

Trở lại tea rose nói trên, mỗi năm các siêu thị Mỹ chất đống những bó cây giống; cây hồng đào lên, rủ sạch đất, bó kín trong dăm vụn ướt; đem về bạn phải ngâm cho mất các hóa chất rồi cho xuống đất. Kết quả chẳng bao giờ thành công. Lối trồng nầy gọi là bare root. Các trại hoa gởi cho bạn ngay sau khi đào lên nên hy vọng nhiều. Chừng 1952, một số người sành điệu Huế đã mua kiểu nầy từ bên Pháp chở qua, trong số đó có thân phụ của Thạch Trúc Lò Rèn.

Phần chính tôi muốn nêu ra là chơi hoa kiểu nhà nghèo. Cứ có hoa là đẹp, xanh xanh đỏ đỏ em nhỏ nó mừng. Một cây hồng vắt vẻo theo tên là thác đổ xuống (cascading rose) như câu hát của PD: “đường thơm bóng gầy tóc ngà”.

Knockout, có lẽ người đưa ra thị trường là võ sĩ đã hạ đo ván dịch thủ, đã knock out. Hoa cọng ngắn, rất ngắn, và tự rụng, không như loại tea rose hoa thành quả chín đỏ nếu chủ vườn không ra tay. Lúc đầu tôi áp dụng nguyên tác lá năm cánh để tỉa theo mắt hoa mong muốn. Sai lầm vì knockout đã đâm chồi mới từng chùm ngay ở ngọn lá đầu tiên, rồi cứ thế mà tiến lên, hoa làm thành khối, rậm đám, chim vào làm tổ.Tôi chỉ cắt bỏ nhánh yếu và xén vào đầu mùa ấm.

Tôi chỉ cắt cành dâm vào cát ướt là có rễ, trồng khắp nơi bên cạnh những thứ cây giữ đất khỏi bị nước xói.

Knockout

Nhà nghèo thứ hai là những giống hoa bụi (bush rose) cao ngang đầu người. Hoa chùm không thể cắt cắm vì cái nở trước cái nở sau. Cần phân biệt với tree rose; loại nầy cũng như tea rose nhưng ghép vào gốc cao như cây gậy.

Nói chung trừ hồng leo, các gốc hồng có ba mùa hoa. Mùa thứ hai từ tháng sáu, tôi xuất cảng qua Nhật. Thật vậy, tôi phải cúng cho một loại bọ gọi là Japanese beetle; chúng đi từng đàn, ăn sạch hoa vào đêm; hay ban ngày cũng đến tự nhiên như người Hà Nội, chúng ăn lá cây còn trơ xương như xương hoa ép trong thư. Không biết làm sao mà trị; xịt thuốc rầy thì ong chết hết. Thị trường có chỉ cách bẩy chúng bằng “tình yêu”. Love? Yes Sir. Amour? Si Madame.

Họ đã chế ra một thứ gọi là tình hương, lôi kéo những sumo đô vật, những samurai , những gheisha nầy đến khối tình và ngửi khí độc hại, bất tỉnh rớt xuống một cái bao, miệng túi càng khôn khổ quá hè. Nhưng kết quả ngược lại, chúng đến nhiều hơn; và có thể trước khi đến với tình đã phải xơi cho ấm bụng. “Đói lòng ăn nửa trái sim, uống lưng bát nước đi tìm người yêu”.

hotel Tokyo

Nói lung tung mà quên không làm bài tính cho ra bốn chục ngàn. Tôi có một trăm gốc hồng các loại hoa chùm, không rời rạc như tea rose ở các trại hoa. Bồ qua sớt về cả năm mỗi gốc có chừng ba trăm hoa. Bốn dàn hồng leo; hơn 40 mét hàng rào chuồng ngựa cũ hoa hồng phủ kín. Ở góc ngoài xa năm non tí tè có một vạc hồng hoang. Thích hợp với khí hậu thủy thổ, chúng lấn đất của bà hàng xom. Bà nầy cứ qua ỏng a ỏng ẹo, nhờ cắt bớt.

Tôi có viết thêm cho Golden Rose số bốn chục ngàn nầy gồm hoa to bằng tách cà phê cho đến hột nút áo, góc xó nào cũng có, nông dân mà. Hoa to hoa nhỏ đều là hoa. Tôi theo tinh thần bình đẳng cố hữu: vợ lớn vợ bé đều là vợ cả.

Nói dai, nói dốt, nói dở

Bói hoa trên internet như bói Kiều. Lại trúng cấy ni thiệt vô duyên: "The rose is a flower of love. The world has acclaimed it for centuries. Pink roses are for love hopeful and expectant. White roses are for love dead or forsaken, but the red roses, ah the red roses are for love triumphant." [Hồng là hoa của tình yêu. Thế giới đã ngợi khen qua bao thế kỷ. Hoa màu hồng dành cho cuộc tình đầy hy vọng và còn chờ mong. Màu trắng cho cuộc tình đã chết hay sút sẩy. Màu đỏ, a! cái hoa màu đỏ, chính là cuộc tình đã chiến thắng”.

Nghe thì rôm ra nhưng cũng như Lão Tử nói con trâu kẹp ách hoàn toàn khác với con trâu gặm cỏ ngoài đồng. Thiên nhiên và nhân tạo là chỗ ấy. Hoa hồng cũng như mọi thứ hoa khác, hiện diện như phân thân, hóa thân của một nguồn sinh lực chung của vạn hữu. Hiện diện tự tại. Nhiều tăng sĩ và cư sĩ đã viết lách sửa đổi các đặc tính khách quan thực vật của hoa sen để móc cho vừa các lời nói của ông Cồ Đàm, ăn nói làm như hoa sen được sinh ra để cho Phật Giáo lấy làm biểu tượng. [Có khác là chưa xin bản quyền copyright như thành phố Huế đã giữ bản quyền bún bò Huế]. Nói vậy cũng như chủ trương vật dưỡng nhân, Chúa sinh ra súc vật cho con người ăn thịt để con người có đủ sức mà phụng thờ Chúa.

Nhà vườn  chỉ biết hoa thật sự khi hoa đã tàn, quét dọn, chôn cất như công việc của nhà đòn, nhận chân sự mong manh nhưng là sự mong manh của: “hoa lưu động khẩu ưng trường toại”, hoa vẫn còn mãi nơi cửa động, ‘hoa đào năm cũ còn cười gió đông’ (Nguyễn Du). Hy vọng một lúc nào đó như chớp sáng, nhà vườn sẽ thấy được hoa tâm, hoa tạng, không cần nhành hoa Phật cho Ca Diếp để thưởng nụ cười của môn đệ, kẻ sẽ mang y bát về sau. Nhà vườn rất chi lẩm cẩm trời ơi đất hởi về chuyện đạo đạo đời đời.

đạo

ttt

Bên tảng đá, một nông dân hiền thiện

tựa lưng gầy nằm ngủ hồn nhiên

một đứa bé thả câu ngớ ngẩn

quên móc mồi vì say gió bờ ao.

Ta gọi đạo hồn bay trong nắng

tiếng chim kêu bẻ gảy cây đàn

con nghé ngọ theo trâu học nói

ngọn cỏ xanh đính hạt sương vàng.

Ta gọi đạo nương chiều xế bóng

mẹ đứng chờ tin chị bên sông

lấy chồng lính năm năm không gặp

tiếng súng ngưng chẳng thấy ai về.

Gọi là đạo cái đạo vô duyên chưa từng có

chút nước thừa tô canh húp sạch

vì lắm lần xăn quần vén áo

mò đáy chảo mong tìm cọng cải

trong vô vọng xây nền hy vọng

đêm qua xuôi mai tính ngày mai.

Đạo vô duyên của những kẻ vô duyên

không gặp gỡ người hiền chỉ lối

nhưng cơn đói,  những vết thương lở lói

nỗi nhớ nhà mất biệt tương lai

làm tạng điển gối đầu ngủ thiếp

khi chợt thức sờ lên tim tra hỏi

tim ơi tim, tim có biết đạo hay không?