người tù của chế độ CS Tàu

the tank man, Thiến An Môn

người tù của chế độ

Jonathan Mirsky

 2009 điểm sách Prisoner of the State * TTT dịch

Prisoner of the State là một hồi ký chuyển từ băng ghi âm thâu mật của Triệu Tử Dương, một thời giữ chức vụ tối quan trọng trong đảng CS  và chính quyền nước Tàu và cũng là kiến trúc sư của chính sách cải cách đưa nước nầy gần đến vị trí đại cường quốc. Cuốn sách gây nhiều chú ý ở Tây Phương; nhưng ở trong nước nó bị dèm pha, mọi điều liên hệ đã bị chận khỏi internet. Tuy vậy, cuốn sách gây ảnh hưởng mạnh và làm gia tăng số du khách từ lục địa đến Hongkong để mua ấn bản tiếng Tàu.

Hơn ba mươi năm qua, ngay trước khi xẩy ra vụ thảm sát Thiên An Môn (TAM) vào hai ngày 3 và 4 tháng 6, 1989, Triệu Tử Dương (TTD) bị huyền chức vì có cảm tình với sinh viên. Cho đến khi chết năm 2005, ông đã bị quản thúc tại gia 16 năm. Sinh năm 1919 và vô đảng năm 1938, trong suốt sự nghiệp dù vào lúc nắm quyền uy to lớn, TTD vẫn là một kẻ cô đơn trên chính trường, duy chỉ một mình Đặng Tiểu Bình ủng hộ ông. Nhưng khi quyết định đè nát cuộc biểu tình, Đặng Tiểu Bình (ĐTB) đồng thời đè bẹp TTD. Khi TTD chết vào lúc hoàn toàn bị lãng quên, chính quyền vẫn lo ngại, và báo động đỏ phòng khi bất trắc như lúc Hồ Diệu Bang chết.

Được hỏi về hồi ký của TTD vừa xuất bản, phát ngôn viên chính phủ tránh né bằng cách nói rằng những gì liên quan đến 1989 đã được giải quyết thỏa đáng. Tuy vậy, đại diện báo chí bán chính thức của Bắc Kinh ở Hongkong có phản ứng mạnh mẽ. “Nếu hủy bản án gây xáo trộn năm 1989 là mục đích của nhà xuất bản và báo chí cổ động thì mục tiêu tối hậu của lớp người nầy là thúc đẩy chuyển hóa hệ thống chính trị hiện tại thành một chính thể dân chủ đại nghị”.

Sau lời tuyên bố nầy, báo chí đưa ra các bản tường trình cho thấy vấn đề TAM vẫn còn được hâm nóng. Một nhóm trí thức Tàu cho biết họ vừa họp mặt yêu cầu chính quyền chấm dứt sự yên lặng về vụ thảm sát TAM ba mươi năm trước. Kết quả của nghị hội được chuyển trên nhiều web và email. Đáng chú ý là câu nói của học giả Cui Weiping: “Thời gian cứ tiếp tục trôi qua làm cho sự bí mật to lớn nầy thành khoản trống to lớn. Bí mật nầy thật sự đã làm ô nhiễm không khí bao quanh chúng ta, ảnh hưởng toàn diện đời sống và tâm linh chúng ta”. Ngay cả bây giờ (2009) ba chữ Thiên An Môn bạn viết trên internet đủ mời công an đến gõ cửa nhà. Tuy vậy, tin từ ngoại quốc đã vượt qua sự kiểm duyệt để cho mấy chục triệu người Tàu chưa bao giờ nghe tên TTD biết những gì họ đã mất khi đọc tác phẩm nầy.

Trong thời gian mất tự do TTD đã bày tỏ hy vọng về tương lai chính trị của Tàu mà nếu ai nói lại ngoài đường sẽ vào tù. Ông nói:

Qua thực tế lịch sử, hệ thống dân chủ đại nghị, hơn hết, trên hết, đã chứng tỏ có sức sống. Đó là hệ thống tốt đẹp nhất sẵn có mà dùng; nó có thể làm sáng tỏ tinh lý của dân chủ và thỏa mãn những nhu cầu của xã hội tân tiến. Không một quốc gia phát triển nào dùng một hệ thống khác với hệ thống nầy”.

Nếu TTD đã công khai phát biểu như thế thì ông đã ngồi tù thay vì quản thúc tại gia.

Tháng 12, 2008, hơn 8.500 người Hoa, trong đó có viên chức hành chánh, đã ký vào Hiến Chương 2008 gồm những điểm chính như sau.

Tự do lập hội. Quyền công dân lập hội phải được tôn trọng. Hệ thống đăng bạ các hội đoàn ngoài chính quyền (các hội phải được công nhân) cần được tu chính thế nào để các hội tự khai báo mà đăng bạ. Việc thành lập các đảng chính trị phải được hiến pháp bảo đảm, như vậy phải hủy bỏ đặc quyền một đảng độc quyền nắm giữ quyền hành; phải tôn trọng nguyên tắc cạnh tranh tự do và ngay thẳng giữa các đảng chính trị.

Triệu Tử Dương tại nhà riêng

Tự do hội họp. Hiến pháp qui định rằng tập họp, biểu tình, phản đối và tự do phát biểu là những quyền căn bản của người dân; chính quyền không được can thiệp bất hợp pháp và vi hiến.

Một số người ký bị giữ thời gian ngắn để cảnh sát thẩm vấn. Nhưng thi sĩ Lưu Hiểu Ba bị bắt và mất tích mấy tháng, hiện vẫn bị cảnh sát câu lưu (2009, cập nhật, ông có án tù và  chết 2017 trong thời giam tạm tại ngoại để trị bệnh.).

TTD trong hồi ký thâu băng nầy đã chừng mực nói rằng cần nhiều năm chuyển tiếp trước khi dân chủ được thực thi. Ông khen ngợi thành quả tích cực của Đài Loan và Nam Hàn đã đạt được dân chủ và thịnh vượng.

Nhà xuất bản cho biết các băng nhựa được chuyển lén đến Hongkong bằng nhiều phương tiện, và được nghe bởi những người đã quen giọng nói của TTD, ví dụ Bảo Tống thư ký riêng của TTD và bố của Bảo Phu bĩnh bút coi sóc xuất bản; Bảo Tống đã bị 7 năm tù từ khi TTD bị huyền chức. Bảo Phu có góp công vào việc chuyển lén băng nhựa. Ông nói Tàu là mafia. Khi chúa đảng mafia nghi ai phản bội thì chỉ có giết người ấy thôi. Đó không phải là hành động của một chính phủ hay một đảng hợp hiến. Vì vậy thảm sát TAM phải được tuyên bố và tuyên xử như một án đại hình.

Ngoài những trang cổ súy dân chủ một cách nồng nhiệt, phần còn lại TTD dùng để nói về các đồng nghiệp trong chính trị bộ, một tập thể lãnh đạo già nua, vô trật tự, thiếu thân thiện, chuyên chém lén đâm sau lưng.

ĐTB ra lệnh đàn em không được làm ồn, vì sợ chia bè phái. Do đó các thành viên luôn đồng ý ngoài mặt để phản bội ngay sau đó. Khinh thường đồng nghiệp thì đồng nghiệp cứ để đó, không bao giờ tha thứ; thiếu kính nể đồng nghiệp có thể đưa đến chỗ chết nếu đồng nghiệp được “bề trên” che chở.

Đặng Tiểu Bình

Bề trên trong sự nghiệp của TTD từ thập niên 1970 luôn luôn là ĐTB, người dìu dắt và bảo trợ duy nhất. Khi sự bảo trợ chấm dứt thì đời người được bảo trợ xem như chấm dứt luôn thể. Thật vậy, sau bao năm hoạt động tích cực trong lòng đảng, như trở bàn tay, TTD bị đẩy ra rìa thì làm sao không oán hận. Nhưng ông biết đó là một lần tranh chấp nội bộ mà kỷ luật đảng cấm nói ra ngoài. TTD chỉ trích đích danh những ủy viên như Lý Bằng, Lý Tiên Niệm, Diêu Y Lan, Vương Chấn … Ông than phiền phiên họp quyết định thiết quân luật là bất hợp lệ, trái đảng quy; vì chính ông, với tư cách tổng bí thư phải được mời chủ tọa, đằng nầy họp lúc ông đi xa, mà ông còn không được thông tri.

Hồ Diệu Bang

Với sự nghiệp bắt đầu từ thời Mao, các lão tướng bây giờ sợ sẽ bị lớp trẻ dẹp qua một bên. Khi TTD, như một kẻ bị lãng quên, chết năm 2005, chính trị bộ lo ngại đủ điều như hậu quả cái chết của một Hồ Diệu Bang. Chính trị bộ thành lập ủy ban đối phó khẩn cấp, đặt cảnh sát vũ trang trong tình trạng báo động thường trực, ra lệnh bộ hỏa xa theo dõi du khách đến Bắc Kinh.

Phần thứ nhất của cuốn sách có tầm quan trọng đặc biệt đối với độc giả quan tâm đến các diễn biến trong mùa xuân 1989 với cao điểm là thảm sát ngày 3 và 4 tháng 6. Cuộc biểu tình xẩy ra ngay sau khi Hồ Diệu Bang chết ngày 15 tháng 3. Hồ Diệu Bang được giới trẻ thương mến vì ngay thẳng, chất phát, trái ngược với các viên chức khệ nệ và tham nhũng. ĐTB đã chỉ định Hồ Diệu Bang giữ chức tổng bí thư đảng nhưng rồi rức bỏ vì họ Hồ phản đối họ Đặng tấn công trí thức, thanh trừng chứ không đối thoại thảo luận. Khá hèn, TTD không dám bênh vực mà con chê Hồ Diệu Bang táo bạo, thiếu cẩn thận. Lúc ấy TTD đang làm thủ tướng, rất tiếc phải rời bỏ chức nầy để thay thế Hồ Diệu Bang năm 1987.

Những ghi ký của TTD về giai đoạn đầu cuộc phản kháng phù hợp với những điều bên ngoài đã biết hay nghi đúng. Ông công nhận Hồ Diệu Bang là một khuôn mặt đại chúng khả ái; nhiều người phẩn nộ khi Hồ Diệu Bang mất chức và xem đó là nhát chém vào hy vọng cải cách. TTD còn nhớ đã nói với ban thường vụ chính trị bộ rằng không nên cấm các sinh hoạt của sinh viên, họ tụ họp để tưởng niệm như chúng ta tổ chức lễ lạc truy điệu, không khác gì nhau. Ông đã yêu cầu sinh viên trở về trường và nói rằng cuộc đổ máu sẽ được tránh với bất cứ trường hợp nào.

Ngày 19 tháng 4 đang khi chuẩn bị công du Bắc Hàn, TTD bị Lý Bằng chận hỏi vì sao không có phản tác động để sinh viên không tụ họp bên ngoài trụ sở đảng; TTD trả lời không phải việc mình, vã lại đa số sinh viên đã rời công trường.

Ngày 23-04, khi TTD đã đi Bình Nhưỡng, tại phiên họp ban thường vụ, Lý Bằng và phe nhóm đã mô tả cuộc sinh viên biểu tình làm cho tình hình sôi động và trầm trọng tuy thực tế cuộc biểu tình đã thuyên giảm. Biên bản phiên họp xem cuộc biểu tình là một cuộc đấu tranh chính trị có dự mưu và chuẩn bị đầy đủ.

Điều nầy làm ĐTB kinh hồn. Ông cho biết rất lo ngại nếu cách mạng văn hóa trở lại, thứ cách mạng bắt ông bỏ tù và làm đứa con trai tật nguyền. Ông có lẽ nhớ rằng thập niên 1920, sinh viên trẻ như ông đã gây rối loạn để cho chính quyền Quốc Dân Đảng bước vào con đường thất bại, kết thúc với chiến thắng của Mao năm 1949.

Từ miệng của ĐTB, cuộc biểu tình là một xung động chống đảng, chống XHCN. Phải chận đứng ngay như dùng con dao bén cắt sợi dây thắc cổ. Nguy hại hơn nữa, hôm sau Nhân Dân Thời Báo đăng bài bình luận có nội dung y hệt: chống đảng, chống XHCN.

Số người biểu tình gia tăng gấp bội. Ngày 27 từng đoàn người từ các trường xa mấy dặm kéo về; dân chúng hai bên đường hoang hô nồng nhiệt. Khi đến gần điểm hẹn, họ bị chận lại bởi các toán cảnh sát vũ trang; ai cũng lo sẽ đổ máu, nhưng ngạc nhiên cảnh sát bỏ đi, đoàn người ùa vào công viên.

TTD không dấu diếm, từ Bắc Hàn ông đã gởi điện tín ủng hộ hoàn toàn hành động của chính trị bộ. TTD giải thích: tôi không ở trong hoàn cảnh khả dĩ biểu lộ bất đồng ý kiến, tôi đang ở xứ khác, không trực tiếp thấu hiểu tình hình. Từ thời đế quốc xưa cho đến thời Mao, các chức sắc đều nói theo chủ tướng.

Khi trở về nước và sau khi tiếp xúc với các trường đại học, TTD biết số người biểu tình tăng vì bài báo nói trên. Ông cũng ghi thêm, sinh viên xem hình tượng lãnh tụ tối cao của quốc gia chẳng ra thá gì. Nhưng có điều ông không biết. Đó là những học giả đã giúp ông soạn thảo kế hoạch cải cách nay viết nhiều truyền đơn cho biết thực trạng hoạt động của cấp lãnh đạo đảng và chính phủ quá tồi tệ.

Tỉnh nầy qua tỉnh nọ, ai cũng biết ĐTB sắp có hành động đàn áp. Nhưng TTD không để ý, vã lại lúc ấy con cái ĐTB lo cho sức khỏe của bố giảm sút, và một phần Gorbachev sắp qua thăm viếng. Ngày 04-04, ông bình thản đến ngân hàng phát triển Á Châu đọc bài diễn văn do Bảo Tống soạn, bài diễn văn về sau báo hại đời ông. Theo đó, sinh viên không làm gì bậy, “họ chỉ yêu cầu chúng tôi điều chỉnh các sai trái”. Hồi ký cho biết hầu hết sinh viên đã về nhà, “chờ xem” kết quả hứa hẹn.

Trở về trụ sở, TTD đề nghị với đồng nghiệp rằng đảng và chính phủ nên có những hành động tích cực đối với các điều dân chúng lo âu và do sinh viên nêu ra như tham nhũng, chính phủ cần thanh liêm, dân chủ, pháp trị và quyền dân chúng chất vấn công quyền. Phe đối nghịch, đặc biệt là Lý Bằng đã hết sức ngăn chận các đề nghị của TTD. Bên ngoài, một nhóm nhỏ đã bắt đầu tuyệt thực, số người tham dự đông dần.

TTD muốn gặp ĐTB và khi đến nhà thì cả chính trị bộ đã đến trước. Hôm ấy, ngày 17 tháng 5, TTD cảm thấy ”triệu bất tường” cho thời cuộc và cho chính mình. Ông can đảm làm một việc không thể có kết quả là yêu cầu xét lại bài bình luận trên báo, không gọi sinh viên là chống đảng và chống XHCN. Lý Bằng đã đáp lễ rằng bài diễn văn tại ngân hàng Á Châu làm cho biểu tình đông hơn.

Đến lúc này, ĐTB đã có quyết định đầy tai ương, chận đường tương nhượng và phong kín định mệnh của TTD. Ông nói: Vì lẽ không có có cách gì quay lui mà không tạo thêm bão xoáy làm mất quyền kiểm soát, cho nên quyết định là đưa quân đội về Bắc Kinh để áp đặt lệnh thiết quân luật”. Hôm sau TTD khẩn thiết một lần nữa yêu cầu ĐTB duyệt lại bài bình luận và đích thân vài lãnh đạo ra tận nơi nói cho dân chúng biết.

Đây nói về một hồi bi đát trong tấn tuồng TAM mà đến nay những nhân chứng trực tiếp cũng chưa hiểu thấu. Sáng 19-05, lúc trời còn tối, TTD ra tận công viên, theo sau có Lý Bằng nhưng rồi Lý Bằng hoản sợ bỏ trốn, còn để lại Ôn Gia Bảo (sau thành thủ tướng 2003-2013). Trông kiệt sức, mất sắc, TTD xin lỗi, ông nói:

Hỡi các bạn sinh viên, tôi đến quá trễ. Các điều gì các bạn nêu ra đều đáng chú ý, đáng nghiên cứu để giải quyết. Mục địch hôm nay của tôi không phải để được tha thứ. Tôi muốn nói thân thể các bạn đã yếu lắm rồi, đã tuyệt thực sáu ngày và nay qua ngày thứ bảy. Điều quan trọng bây giờ là ngưng tuyệt thực. Tôi biết các bạn làm vậy là mong đảng và chính phủ sẽ có giải đáp thỏa đáng cho những điều được yêu cầu. Tôi nghĩ rằng con đường đối thoại đã mở, tuy cần chút đỉnh thời gian để giải quyết đôi ba vấn đề. Do đó các bạn không thể tiếp tục tuyệt thực cho đến khi mãn nguyện. Thực tế là vậy.

Việc tiếp xúc nầy là sáng kiến riêng. Nhưng đến 11 giờ, TTD không thể tiếp tục vi phạm kỷ luật đảng. Cho nên TTD cảnh cáo rõ ràng rằng lệnh thiết quân luật sẽ được thi hành ngày hôm sau.

Ông đã ý thức đầy đủ rằng các quyết định quan yếu hình thành ngoài sự hiểu biết của ông và như ông nói, vào đêm 3 tháng sáu khi ngồi với gia đình, ông nghe tiếng súng rền vang. Lần xuất hiện ngắn ngủi của ông ở công viên đã “kết tội” ông, làm ông phải bị huyền chức, lý do cho thấy sự khác biệt, bất đồng ý kiến giữa các cấp lãnh đạo chóp bu của đảng.

Điều đáng ngạc nhiên là TTD không nhắc tới cuộc thảm sát, chỉ nói có nghe tiếng súng; ông lại nói rằng đa số những người hoạt động bị bắt, kết án và bị thẩm vấn nhiều lần, ông không nói có ai bị bắn hay không, ông cũng không nói đến cuộc thanh trừng tiếp theo diễn ra khắp nước. Ở một chỗ khác ông ngây ngô nói rằng không ai trong công viên muốn lật đổ đảng. Thực tế đoàn biểu tình đã hô to: đả đảo đảng CS, đả đảo ĐTB, Lý Bằng cút đi.

Gorbachev

Ngày 16-05, TTD tiếp Gorbachev trong phòng họp ngầm dưới đất mà bên trên là công viên biểu tình. Ông nói với chính khách Nga rằng Tàu vẫn cần ĐTB lèo lái con thuyền quốc gia. Tuy không có tên trong chính trị bộ, ĐTB đã quyết định những chính sách hành động quan yếu bậc nhất. ĐTB hết sức bất mãn khi nghe kể những gì TTD nói với Gorbachev với hậu ý rằng ĐTB trách nhiệm mọi thứ, nhất là TAM.

Nhưng đấy chỉ là một trong những “tội” của TTD. Không những một mình ĐTB mà các trưởng lão nay đã ra khỏi chính trường cũng căm ghét sinh viên. Cuốn The Tiananmen Papers, xb 2001, cho biết hôm trước vụ thảm sát, tại một phiên họp của ban thường vụ, phó chủ tịch Vương Chấn đã dõng dạc tuyên bố: Cái lũ vô lại ấy. Bọn đó là bọn gì mà dám dẫm lên chỗ linh thiêng là TAM. Chúng ta sẽ phái quân đội đến nắm đầu bọn phản cách mạng nầy. Thưa đồng chí Tiểu Bình, nếu không làm việc nầy thì Quân Đội Giải Phóng nuôi ăn để làm gì?

ĐTB đáp: phải làm điều ấy, còn không thì không bao giờ chúng ta được tha thứ. Phải làm như vậy, còn không dân chúng sẽ làm loạn. Kẻ nào đứng dậy lật đổ đảng CS sẽ phải chết phơi thây sình thối. Lũ tạm gọi là dân chủ hay đối lập chỉ là căn bã xã hội. Quý vị hãy để một phút tưởng tượng chuyện gì xẩy ra nếu nước Tàu rơi vào cơn bão xoáy nầy; còn tệ hơn cách mạng văn hóa.

Đó là những điều TTD không đồng ý. Nhưng điều kỳ dị trong hồi ký là TTD không biết quyền lực và mưu lược của nhóm chống ông. Khi ông bị huyền chức không được thông báo, chức vụ tổng bí thư đã chuyển qua Giang Trạch Dân, chính ủy Thượng Hải (về sau làm chủ nước). TTD được áp dẫn về nhà để bị giam lỏng cho đến ngày chết.

Tại tư gia, ông viết nhiều thư than phiền không được đối xử theo đúng luật và lệ, ông hỏi làm sao ban thường vụ có thể hành động đúng lý khi chỉ ba trong năm người có mặt, hai người vắng mặt (TTD và một đồng chí cảm tình viên, Hồ Quý Ly (Hu Qili). Tại một phiên họp trung ương đảng, TTD bị kết tội chia rẻ đảng và khuyến khích tạo loạn. TTD phúc đáp rằng đảng thay trắng đổi đen, tung tin thất thiệt, giống như thời cách mạng văn hóa.

Cũng giống như hồi ký về sau, những lần than phiền khiếu nại nầy không một chữ về cuộc thảm sát TAM. TTD hẳn phải biết chuyện gì xẩy ra. Ông thường được thân nhân thăm viếng và một đồng chí cũ tên Zong Fengming đã lén lút thành công nhiều lần vô nhà thăm. TTD không biết hay sao mà chỉ nói nghe súng rền vang khi ngồi trong nhà.

TTD là con đẻ của chính cái đảng hiện đang thanh trừng mình. Gia nhập năm 19 tuổi và qua bao thập niên, kể cả thời gian bị tù cưởng bách lao động thời cách mạng văn hóa, ông đã chứng kiến và nhúng tay vào các hành động ngoài luật và lệ. Thật vậy, từ 1983 đến 1987, ĐTB điều hoạt cuộc tấn công giới trí thức, kêu đích danh từng người. TTD cũng gọi tên nhà khoa học Phương Chi kết tội trốn khỏi nước chỉ trích ĐTB, tuy người nầy hiện ở Bắc Kinh, lúc ấy chưa xin tỵ nạn ở tòa đại sứ HK.

Đối với một kẻ lão thành trong đảng, đã giữ các chức vụ hàng đầu, bị quản thúc tại gia là điều đau đớn và lạnh lẽo. Độc giả có thể cảm thông những dòng nầy của TTD. Nhưng ông được thoải mái ở nhà, tiếp thân nhân, không bị tù như thuộc viên Bảo Tống và hằng ngàn người khác, vạ lây cho gia đình bị thanh trừng. Con gái của ông giữ địa vị chỉ huy một khách sạn danh tiếng ở thủ đô, thư phòng của ông đầy các thứ sang quý. 
TTD đi dần vào lãng quên. Nhưng khi ông chết lãnh đạo CS rất ưu lo, đã báo động đỏ cả nước, phòng khi trái gió trở trời như trường hợp Hồ Diệu Bang từ trần.

Giai tầng cầm quyền hiện nay và những kẻ kế vị – trong một nước vẫn treo bức ảnh khổng lồ của Mao ở TAM – sẽ không bao giờ tha thứ TTD đã cổ súy một nền dân chủ đích thực cho nước Tàu, mặc dù ông nói sẽ phải thi hành trong nhịp độ chậm. Tệ hai hơn là lời nhận định về ĐTB: một thứ đội trưởng, một thứ cai, của các bậc lão thành trong đảng, ĐTB luôn chủ trương độc tài. Ông hết sức phiền bực, dị ứng đối với các cách bày tỏ ý kiến như biểu tình, phản đối, thỉnh nguyện thư…

Đừng quên rằng chính TTD, chứ không phải ĐTB, là kiến trúc sư của kế hoạch canh tân cho dù nhờ ĐTB đồng ý hổ trợ mà có kết quả.

Một khi được lưu hành dễ dàng hơn hiện nay, hồi ký Người Tù của Chế Độ sẽ đem lại những kết quả, hiệu ứng nào? Bĩnh bút Bảo Phú trong lời bạc hùng hồn không trả lời trực tiếp, và phần nào hoài nghi khi ông viết:

Nếu không có cải cách chính trị, không có sự kiểm soát lẫn nhau giữa cách ngành công quyền (lập pháp, hành pháp và tư pháp); thị trường sẽ bị lủng đoạn, thao túng bởi chính quyền tham nhũng xuyên qua các vụ làm an dơ bẩn.

Để chấm dứt bài điểm sách, tác giả hân hạnh trích lời của giáo sư quá cố Lucian Pye thuộc Massachusetts Institute of Technology:

Các niên giám lịch sử chỉ để đôi chương ngắn dành cho những người tạo ra tiến bộ kinh tế. Nhưng các tài liệu ấy có rất nhiều chương dài quan trọng dành cho những vị thực hiện cải cách chính trị, đem lại an bình cho người dân.   China’s Dictators at Work: The Secret Story

=============================================================================

 Đầu tháng 5, 1975, 

hai em bé VN di tảng, tai căn cứ TQLC Pendleton, San Diego

 mặc hai field jacket lính Mỹ

===========================================================================