người vợ hiền, Thiếu Sơn 1933

 

Người Vợ Hiền

Thiếu Sơn * Gia Định 1933

Phê bình tiểu thuyết Người Vợ Hiền của Nguyễn Thời Xuyên

Người Vợ Hiền là món quà ra mắt của ông Nguyễn Thời-Xuyên khi ông mới nhập-tịch vào làng văn. Món quà đó đã được nhiều người hoan nghênh thì tác giả của nó cũng đáng cho ta nên chú ý. Chú ý về cái nghệ thuật ông đã dùng để nặn đúc nên một người vợ hiền cho gia đình VN.

Thế nào là một người vợ hiền? Không biết thế gian nầy có được người vợ hiền nào như cô Dung không? Song nếu giả thiết ra một người vợ hiền thì người vợ hiền đó tất phải có tánh cách, phẩm hạnh, giáo dục và thiên chức như cô Dung mới được. Cô Dung là một người thanh-nhã, khiêm-nhường, đoan-trang, hiền thục. Cũng như Tố Tâm, cô là một gái văn minh. Văn minh nghĩa là đã tiến hóa hơn người đương thời, tiến hóa cả thể chất lẫn linh hồn. Cái thể chất của người ta nó tiến hóa từ thô đến thanh, thì cái linh hồn cũng theo đó mà càng thêm trong sạch.

Theo lẽ sanh lý thì đàn bà vẫn nặng về phần hồn hơn phần trí nên hầu hết đều là khách đa cảm đa tình. Những người thanh thì cảm cái thanh, người tục thì cảm cái tục. Mà cái tình của người văn minh tấn hóa nó vẫn vượt lên trên được phần xác thịt mà chung đúc ở chỗ tinh thần.

Cô Dung là người đa tình lắm, đối với cô “chỉ sống trong chữ ‘yêu’, nên đời cô chỉ là “giấc ngủ mà tình là chiêm bao”. Giấc ngủ mà không có chiêm bao là giấc ngủ vô vị, thô tục, chẳng khác gì cái chết vậy. Chồng cô là một người trong chiêm bao của cô, cô tưởng tượng đến trước khi chưa thấy mặt, rồi cô quyến luyến không dời từ sau khi gặp gỡ để gây nên một giấc mộng trường xuân giữa nơi trần gian tục địa nầy. Đã vậy mà cô còn lợi dụng ái tình mà làm điều nghĩa vụ, đem hết tài trí thông minh để cảm hóa người yêu.

“Giúp cho bạn chung thân của mình được yên vui đặng đởm đương những công việc lớn lao, có giỏi nữa là giúp cho chồng vững chí trong đường phải mà làm nên nghiệp cả. Có thể nói rằng người vợ hiền là thuốc tiên để chữa những sự đau khổ của đàn ông, là cái bùa tiên để biến hóa những sự chán ngán làm hy vọng”.

Mấy dòng đó là nói về cái thiên chức của người vợ hiền, mà cái thiên chức đó tuồng như cô Dung đã đầy đủ được một cách êm đềm, đằm thắm. Vậy mà chồng cô còn ngoại tình, chồng cô còn lỗi đạo. Chồng cô ngoại tình để cô tủi, chồng cô lỗi đạo để cô rầu. Chiêm bao tới đó là hết, mà giấc ngủ hãy còn, cái giấc ngủ vô vị, cái giấc ngủ nặng nề, cái giấc ngủ in như cái chết vậy.

Cái tinh thần cô hồi đó muốn chết mà thiếu chút nữa thì cái thân xác cô cũng phải hao mòn tiêu diệt.

Nhưng phần Hữu Chí, có thể tha thứ được vì ngoại tình không cố ý, lỗi đạo mà không phụ lòng.

Cô Josiane hỏi chàng: “Thương tôi không mình?”.

Chàng đáp:

- Thương.

- Nhiều hay ít?

- Nhiều.

- Nhiều có bằng vợ nhà không mình?

- Sao mà khờ đến thế hỡi em! Chẳng nên hỏi những điều mà khó thể cho người ta tỏ thật với minh. Em biết em thương tôi, tôi thương em là đủ. Chớ so sánh làm chi. Em còn nhớ trước kia tôi không dám thương em, vì biết sau nầy có điều ân hận. Nay ta thương nhau rồi. Thương nhau, thương lỡ, thương liều, thương vô mục đích, thương thẹn với lương tâm; thiết tưởng em cũng có lúc bất an trong lòng như tôi vậy. Thẹn với lương tâm nhất là những hồi hoan lạc mà bỗng nhớ đến vợ nhà. Cho nên tôi xin với em bao giờ đôi ta hội ngộ đừng có nói những điều gì cho tôi phải nghĩ đến”.

Lời nói trung hậu làm sao, can đảm làm sao! Giữa hồi hoan lạc với người tình mà lòng còn nhớ đến vợ nhà, trí còn tưởng đến vợ nhà, không muốn cho cái miệng của khách trăng hoa nhắc đến, không chịu cho con người trần cấu được tự đem so sánh với bạn trăm năm. Cái thái độ đó là thái độ của người quân tử, mà đã là người quân tử đến bậc đó thì đều đáng thương, đáng phục, chứ không đáng trách, đáng khinh.

Đã vậy mà cô Josiane là người tình của Hữu Chí, theo tôi, cũng chưa hẳn không có chỗ khả lân, khả ái. Thử nghe mấy lời cô nói với Hữu Chí:

Tôi biết rằng tình thương yêu của tôi có hại cho tôi nhiều lắm. Nhưng đã thấy hại mà tôi dám thương thì mình hãy lượng giùm cái tình của tôi nó nặng là bao nhiêu… Theo ngu ý của tôi, khi nào tôi chỉ được thương ai trong cái thời kỳ ngắn ngủi, thì tôi tăng cái mãnh lực của ái tình lên gấp hai, gấp ba… Tôi chán đời nên tôi kiếm kẻ khác thiên hạ làm bạn tri âm. Tôi là gái lẳng lơ nhưng chẳng hề nhận ai trong biển ái.

Gái trăng hoa như Josiane chẳng phải là hạng gái tầm thường. Gái tầm thường đâu nói ra được những lời như vậy. Nếu không bị tình duyên lỡ dỡ, nếu chẳng gặp cảnh ngộ éo le mà có cùng hạnh phúc như ai, gặp được người xứng đáng với cái ái tình nặng nề của cô thì có lẽ cô cũng thành người khá. Cô đa tình lắm nên khi nào chỉ được thương ai trong cái thời kỳ ngắn ngủi thì cô phải tăng cái mãnh lực của ái tình lên gấp hai gấp ba. Ái tình mà thảm thiết đến thế thì đặng thương ai trong suốt đời thì vị tất cô đã chẳng duy trì được mãi mãi.

Cái đau dớn của cô Dung nay phải trách cứ vào ai mới được? Phàm trong thuật tiểu thuyết vẫn có cái thuật tương đối (art de contraste). Đem cái xấu mà đối với cái tốt, để làm tăng cái tốt. Đáng lẽ tác giả phải tả cho Hữu Chí say mê thêm chút nữa, lầm lỗi thêm chút nữa để ta có chỗ trách cứ về nỗi thống khổ của cô Dung. Lại đáng lẽ tác giả phải tả Josiane hèn hạ đôi chút, bi tiện đôi chút để có thể đem so sánh với cô Dung để thấy ai đáng ghét đáng khinh.

Sự buồn thảm của cô Dung đáng lẽ là chỗ hay nhất. Nhưng độc giả không biết trách cứ vào ai cho xứng đáng với cái đau đớn thâm sâu của cô Dung. Tác giả không tạo ra cái giận cái ghét, cho nên chưa làm ai cảm dộng đúng mức. Đó là một thiếu sót về tiểu thuyết.

Nhưng về luân lý, ông Nguyễn Thời Xuyên đã tạo ra hình ảnh người vợ hiền lý tưởng, đầy phẩm hạnh, làm kiểu mẫu cho nữ giới, và kiểu mẫu ý trung nhân của giới tu mi nam tử.

Tác giả đã mượn sách của Henry Bordeaux mà viết truyện. Đó là cuốn tiểu thuyết Une Honnête Femme. Cô Dung là Germaine; Hữu Chí là Ferrière; Josiane là Madame Berthe, vợ của Chéran. Tuy mượn của kẻ khác, Nguyễn quân đã thay đổi cho hợp sở hiếu độc giả An Nam. Cô Dung đã được truyền thần đầy đủ từ tư cách của Germaine. Hữu Chí không giống hệt Ferrière, khiêm nhường và thuần giản hơn. Josiane không như Mme Berthe; Josiane cao thượng hơn, khả ái hơn, không dâm dục đê hèn như bà vợ của Chécan.

Văn thuyết của hai nhà văn Pháp và An Nam khác nhau.

Ông Henry Bordeaux muốn chưng ra rằng một người chồng hiền có thể vừa thương vợ vừa ngoại tình; trong lúc người vợ hiền chỉ biết có chồng và không biết ai khác nữa. Ông phân biệt cái đẹp kín đáo thần tiên và cái đẹp lõa lồ của người đàn bà; kín đáo thần tiên cảm hóa; lõa lồ làm say mê u muội.

Còn ông Nguyễn Thời Xuyên chỉ muốn vẻ ra một người vợ hiền kiểu mẫu. Người đó khi còn con gái tánh cách ra sao. Khi có chồng cư xử thế nào. Xử lúc thường là vậy; xử lúc biến thì sao?

Sự ngoại tình của Hữu Chí chỉ là một cảnh biến trong cuộc đời của cô Dung.

Hết cảnh biến đến cảnh thường. Giấc mộng thần tiên đã đem đến cho hiền phụ cái hạnh phúc vô tận vô biên của một gia đình lý tưởng.

Tác giả cho người đọc hưởng đầy đủ giấc mộng thần tiên ấy và sinh hoạt chung với gia đình lý tưởng ấy.

Có được như vầy là nhờ ngọn bút tài tình của Nguyễn Quân trong một tác phẩm giá trị hiếm có.-

Trích từ: Phê Bình và Cảo Luận, Thiếu Sơn, Editions Nam Kỳ, Hà Nội 1933

===========================================

Ty Bưu Điện Pleiku

==================================