Hư Vô, Phan Khắc Khoan dịch thơ Omar Khayyam
Tôn Thất Tuệ giới thiệu
Hết khoan đến hụi, hốt hụi
dông luôn; khoan khoan, ơi mụ chèo đò, ơi ông cầm lái dặn dò trước sau. Khoan
khoan, mạ mình ơi đừng làm dư rứa tây hắn cười, Mênh mông lả lơi thuyền về bát
ngát hương trời, khoan khoan hò ơi, nhịp sầu xa vắng mà thôi! Xúm xít những cái
khoan ấy gợi hai cái xúm xít nữa.
Có ông Phùng Khắc Khoan (Trạng Bùng) nhà [chính trị,
chiến lược, ngoại giao, thơ] thời Hậu Lê; có ông Vũ Khắc Khoan (tác giả Thần
Tháp Rùa) nhà văn Bắc Hà vô Nam cùng Nguyễn Sỹ Tế, Tạ Tỵ, Mai Thảo, Vũ
Hoàng Chương etc…; lại có ông Phan Khoan người Quảng Nam tác giả Lịch Sử Xứ Đàn
Trong. Lại có ông Phan Khắc Khoan.
Xúm xít thứ hai là ”dãy bộ Nam Triều” mà ông Khoan,
Phan Khắc, không nói gì thêm ngoài chi tiết là vùng ông ở. E rằng là nhóm đường
”bộ” như Bộ Thị, Bộ Học, Bộ Công v.v… từ cửa Thượng Tứ đi vô, cắt ngang đường Hộ
Thành (Đinh Bộ Lĩnh).
Nơi xúm xít các “bộ ấy”, một thầy giáo nghèo kiêm thi
sĩ gốc Nghệ An đã ôm lạnh làm thơ. Chúng tôi đang nói đến tập Hư Vô của
Phan Khắc Khoan. Phần dẫn nhập là một bài thơ dài bảy chữ, theo lối thơ Đường,
rất hào hùng trong nghẹn ngào, trong đau thương, hào hùng như kiểu Alfred de
Vigny, rên la kêu xin đều hèn nhát. Dẫn nhập đến một nhân vật chỉ gọi là
”chàng”. Phải đọc hết những phần lèo tèo
cuối sách mới biết là bản dịch từ thơ của Omar Khayyam. Ưng Quả trong bài tựa
nói thêm về thân thế sự nghiệp của Omar Khayyam. Vị thầy dạy con vua (đông cung
giáo thụ) đã nêu lên hương vị Ba Tư giông giống hương vị Á Đông, bùi ngùi, có
phần huyền nhiệm.
Chàng của ông Khoan như thế nầy:
Can
đãm hơn ai ở cõi người
Chàng
khinh lũ ngốc dại mua cười
Khinh
muôn lý thuyết khinh môn phái
Những
kiến văn suông của lũ người.
Chỉ
có bông lài sực nức hương
Với
cười thiếu nữ đẹp như gương
Mới
làm yên được lòng đau đớn
Và mới làm nguôi nỗi khổ thương.
Omar
Khayyam sinh giữa thế kỷ 11 và mất năm 1124 ở Ba Tư. Ông vừa là thi sĩ vừa là
nhà khoa học. Ông để lại cuốn Algèbre, hiện vẫn là sách tham khảo chính của các
nhà toán học, và nhiều sách khoa hoc. Nhưng ông lại không tin (để giao phó định mệnh) ở cái khoa học ấy
và những thứ khác.
Ba
Tư được xem là nền văn minh cổ, xưa hơn cả Ai Cập. Giá trị thời gian nầy trở
nên tương đối khi có các cuộc khai quật Thung Lũng Ấn Hà, nơi xuất phát các tôn
giáo Á Châu gồm PG. Cuộc viễn chinh của Hy Lạp đến chân Hy Lã Lạp Sơn đã đem về
miệt biển nhiều tư tưởng Ấn Hà. Nơi dung hợp các nền văn minh chính là Ba Tư.
Chúng
tôi không biết sự liên hệ giữa tiếng Arab và tiếng Ba Tư. Nhưng ảnh hưởng của
Muslim vào xứ nầy cho thấy tiếng Arab đóng góp rất nhiều tạo thành mấy thế kỷ
sáng chói của Muslim về khoa học, văn chương và triết học. Các danh tài kể
không hết. Các danh tài nầy đã đặt nền móng cho văn minh tây phương ngày nay. Họ
đã đem các con số (hiện dùng như 1,2,3..) từ Ấn Độ để gọi là số Arab thay cho số La Mã. Họ đã đưa ra mô
hình trôn ốc, ảnh hưởng kiến trúc và sáng tạo kỹ thuật. Họ đã đặt nền móng cho y
học Tây phương. Họ mở đầu kỷ nguyên bách khoa từ điển. Và ngạc nhiên, họ đã làm
sống lại nền thần học của La Mã nhờ phương pháp luận của họ. Họ đã phục hồi giá trị cổ học Hy Lạp không để cho các triết gia thời ấy như Aristote bị bóp méo vào các mục đích tôn giao chính trị xấu xa. Thế giới Muslim lúc
ấy sáng tươi trong khi Âu Châu vẫn ngủ trong đên tối Trung Cổ, trong bàn tay tôn giáo lac hậu, còn lâu mới tới
thời Phục Hưng.
Omar Khayyam đóng góp vào vinh quan ấy. Ông ở trong tinh thần của chủ trương Sufism, đường hướng nhân bản và huyền nhiệm trong tôn giáo muslim. Sufism kỳ thậtt đã có từ thuở nào, trên cả các tôn giáo và triết lý cổ đại nhưng phát triển trong bối cảnh Muslim. Thi ca của khuynh hướng nầy, trong tinh lý, không khác với các vùng Ấn Hà và Á Châu.
Trở
về thi tâp Hư Vô, Ưng Quả có nói tập thơ kết tập duy nhất của Khayyam đã
được dịch thành công qua tiếng Anh năm 1859 và tiếng Pháp năm 1867 nhưng không
cho biết Hư Vô dịch từ ngôn ngữ nào. Ưng Quả cẩn thận lưu ý bản tiếng
Pháp có vài chỗ phản nghĩa.
Hư
Vô
(hoàn tất 1936 tại Huế), xuất bản bởi Quê Hương, Hà Nội, in năm 1942.
Phan
Khắc Khoan (1916-1998) cùng Phạm Huy Thông là hai người đầu tiên soạn kịch thơ.
Tác giả nhiều tác phẩm nầy rất hoạt động trên văn đàn trước kháng chiến 1945 và
sau đó ông đã tham gia kháng chiến.
Từ
1965 đến 1973, ông cũng bị bầm dập như một số nhà văn khác là bị tù 8 năm 4 tháng 13 ngày. Sau 30.4.75, ông vào Saigon, tiếp tục dịch thuật và trở ra Hà Nội vào năm
cuối đời và chết ở đó 1998. Thơ Khayyam đã thấy trước tương lai của dịch giả chăng?
Chàng
cúi nhìn trong cảnh xám đen
Phố
phường nhà cửa lặng yên chen
Giữa
vườn như những bông sen xám
Vờn
nổi trong lòng những bóng đen.
*
Số
mệnh gươm dài lìa sắc sắc
Xin
đừng vội hái quả xinh tươi
Biết
đâu trong trái ngon lành ấy
Thuốc độc bùa mê đã ủ rồi.
1936, Phan Khắc Khoan mới 20 tuổi, dịch thơ Khayyam tại nơi ông gọi là “một căn nhà êm lặng của dãy bộ Nam Triều, âm thầm và cố kính”. Ông nói đã gặp Omar Khayyam và mê say. Huế là nơi trọng yếu của chính quyền thuộc địa có Tòa Khâm và các cơ sở văn hóa Pháp, hy vọng từ đấy Phan Khắc Khoan đã gặp tác giả Ba Tư nầy trong thư viện Pháp. Nhưng chàng trẻ xứ Nghệ không vì tuổi tác mà không nhận chân vũ trụ quan và nhân sinh quan của Omar Khayyam.
Ở
từ đâu tới ngươi không biết
Còn
biết gì đâu đến nẽo đi
Thôi
thì cứ uống và say mãi
Lý
thuyết suông nhàm cũng dẹp đi.
*
Sướng
thay cho đứa trẻ
Tắt
thở lúc ra đời
Và
may hơn thế may hơn thế
Kẻ
chẳng sinh ra giữa lũ người.
Nhưng
ở trong tù thì dịch gia thấm hiểu sự đời nhiều hơn.
Phần
tôi kẻ viết bài nầy đọc đến đây thì tự khoái (không tự sướng nhé) đã viết: ta hối
hận đã sống chung với lũ người tôn huyễn hoặc lên làm vua.
Thi
tập Hư Vô (35 trang) chấm dứt với niềm đau hào hùng, làm liên tưởng đến
Symphonie số 7 của Beethoven.
Và đây là mười mấy câu ”từ giả người đọc và đưa em sang ngang”:
Người yêu nay đã bỏ xa tôi rồi
Khi nàng còn mến yêu tôi
Tôi
từ chối hết và coi rẻ tình.
Khi
còn gần gũi người xinh
Khayyam
mày hỡi như hình lẻ loi
Giờ
đấy nàng đã bỏ ngươi
Để
ngươi có thể ẩn nơi lòng nàng.
*
Đèn
tắt, lòng tin rực rỡ hồng
Vừng
đông chói lọi quá, vừng đông.
*
Trời
kia Ngươi bẻ vui ta
Người
xây thành giữa lòng ta với nàng.
Mùa
xinh Ngươi xéo nát tan
Tay
đà sắp chết, Ngươi bàng hoàng say.-
Để đọc Hư Vô, xin mở link ở đây (download đọc dễ hơn).
==================================================
 |
| thiếu nữ Vĩnh Long trước 1975, máy đuôi tôm chế biến từ máy bơm nước Kohler =========================== |
.
No comments:
Post a Comment