TẨU MÃ CHẠY DÀI THI VIỆN
Tôn Thất Tuệ

Cách đây sáu năm, tôi mở web Thi Viện và theo chỉ dẫn trên window nầy đã bấm "download" một tài liệu thì computer hư vĩnh viễn và mất tất cả các bài lưu trữ, Office Depot đòi 700 đô để lấy lại, tôi không có tiền, các tài liệu nầy do cọp dê, chứ bản thảo thì đã đưa lên blogspot.

Hai năm sau tôi quên, đã làm lại như vậy, nhưng computer mới chỉ bị ngưng hoạt động với báo hiệu virus đã chiếm nhà, đừng tắt computer để mở lại, mà hãy gọi số 800 của Microsoft Support. Tôi đinh ninh là Microsoft của ông Bill Gates, hơn nữa tôi có mua Word của ông để viết bài, gởi bài. Tôi gọi thì bên kia đầu dây là một người nói tiếng Anh giọng Ấn Độ và có tiếng khóc của trẻ thơ, đòi một số tiền sửa và tiền mua software trị virus hằng năm. Tôi thấy xạo và cúp máy và tắt computer và mở ra thì không có việc gì.

Lại Thi Viện nữa. Hôm qua tra cứu lại cho chắc cấy câu: Kim dạ bất tri hà xứ túc, bình sa vạn lý tuyệt nhân yên. Người đăng bài thơ có câu nầy hỏi hai chữ "Tẩu mã" nếu là con sông thì vô lý vì tác giả đang ở trên sa mạc. Cái máu láu táu của tôi làm tôi bấm ô "trả lời" thì computer bị ngưng như lần trước và đã tắt mở bình thường.

Thi Viện có khá nhiều thơ mới thơ cũ; thơ chữ Hán của Tàu hay của mình đều có chua Hán Tự. Phần giải thích chữ Việt nhiều chỗ đáng ngại. Ví dụ 欸乃漁人曲 của Miên Thẩm đọc là 'ái nãi ngư nhân khúc' trong lúc phải đọc là ái ái. 'Cao đường minh kính' của Lý Bạch thì dịch thành gương soi của ông bà cha mẹ, tuy nhiên trong ngữ cảnh cao đường là nhà trên, chỗ trịnh trọng mà người Tàu thường chưng một kính thủy lớn đủ soi mái tóc dài.

[Quân bất kiến: Hoàng Hà chi thuỷ thiên thượng lai, bôn lưu đáo hải bất phục hồi!
Hựu bất kiến: Cao đường minh kính bi bạch phát, triêu như thanh ty, mộ thành tuyết.]

Tôi không dám nói người mở Web nầy chủ trương làm tiền và phá hoại. Khi mở home trên FB cá nhân, chúng tôi thường bị bẩy để bị ngưng như trên. Ví dụ bài nói về vụ ám sát TT Kennedy, xin bấm "learn more" và vô số trường hợp như vậy với nhiều đề tài khác nhau.

Tôi hiện dùng thường xuyên hai trang: * VDict, tự vị song ngữ và chính tả Việt và * Hán Việt tinh học hóa (digitalized) tự vị Thiều Chửu. Nhưng mở ra thì có lưu ý không an toàn (not safe) hoặc không dùng được; muốn dùng phải tắt tường lửa (turn off fire wall). Một người chuyên sửa computer khuyên tôi không nên mở các web của người Việt để tránh virus, ngoại trừ UniKey đánh chữ Việt.

Không biết về lâu về dài các vụ ngưng nầy có ảnh hưởng hay không, chứ hiện tại chỉ mất thì giờ.

Phụ bản
磧中作

走馬西來欲到天，
辭家見月兩回圓。
今夜不知何處宿，
平沙萬里絕人煙。


Thích Trung Tác

Tẩu mã tây lai dục đáo thiên,
Từ gia kiến nguyệt lưỡng hồi viên.
Kim dạ bất tri hà xứ túc,
Bình sa vạn lý tuyệt nhân yên.

[Ruổi ngựa lên hướng tây, muốn tận trời, / Xa nhà đã thấy trăng hai lần tròn. / Đêm nay không biết ngủ đỗ nơi nào, / Cát bằng vạn dặm, nào thấy tơ hào khói chiều ai thổi cơm]

Phần Việt ngữ là ý chung của nhiều người, là giải thích hiện nay bài thơ của Sầm Thương viết năm 749. Nhưng hầu như để tránh né, ít ai dịch đầu đề. Thích Trung Tác tạm dịch là Bài sáng tác giữa sa mạc. Thích 磧 là đụn cát hay các khối đá giữa sông khi khô nước ở vùng sa mạc; cũng có nghĩa là sa mạc nghĩa rộng.

Thích 磧 bao hàm dòng sông cho nên qua nhiều thế kỷ "Tẩu Mã" 走馬 được giải thích là tên của một con sông. Có người nại rằng tác giả Sầm Thương ở một nơi khác nói rõ tên dòng sông Tẩu Mã. Dòng sông Tẩu Mã cũng có lý chứ, dòng sông không mâu thuẩn với sa mạc. Bao nhiều dòng sông không có nước như sông Santa Ana. Có thể một trăm năm, hai trăm năm hay tuần tới nước sẽ lũ ngập. Con sông nay là sa mạc cát chạy lên tận trời hướng tây, bình sa vạn lý.

Tẩu mã 走馬 được dịch là dục ngựa, phi ngựa vì chữ Tàu và cả chữ Việt không cần chủ từ như văn phạm Pháp đòi hỏi. Ý nầy móc nói với câu hai "từ gia" 辭家 nhưng xa nhà không nhất thiết phải đi bằng ngựa.

Ý chính của bài văn nói nhẹ nhàng không cộc lốc là cô đơn, lòng nhớ đến bếp lửa quê nhà mà tiếng Pháp foyer có nghĩa là lò sưởi và mái ấm gia đình. Một chút khói xa cho thấy một cảnh nhà êm ấm ví như thấy sừng trâu là chắc có con trâu mẹp trong nươớc bùn. Lữ khách bơ vơ, quá nhỏ nhoi, cát bằng vạn dặm như muốn chạy đế tận trời, nhìn quanh chẳng thấy khói nhà ai thổi cơm chiều và ta sẽ ngủ đỗ chỗ nào, e chẳng có một mái hiên nhà tranh xiêu vẹo. 
Trước và sau bài nầy (viết năm 749), cổ thi của Tàu và của người Việt rất hào hùng (không phải là anh dũng chiến trường) mà nội lực thâm hậu, đau đớn cũng rất hào hùng. Một mình Sầm Thương trên sa mạc xế chiếu, không khác "Cò lẻ ráng chiều chung cánh bay" (Lạc hà dữ cô lộ tề phi, Vương Bột). Nhiều dịch giả đã không thấy, không lột hết nét hào hùng nầy đã làm mất giá trị của nguyên bản. Cũng vậy, nhiều cao nhân tự xưng là thi sĩ chuyên Đường Thi, đã bằng bằng trắc trắc ghép chữ làm ra vô số bài thơ đường gọi là sugar poem, ngon như đường cát mát như đường phèn.
Thiện tai. Kính bái Đức Cồ Đàm. Saluto Gautama.

=========================================