một sáng thu lành, đoản văn

nắng thu yếu, đâu đó Đà Nẵng / Hội An

MỘT SÁNG THU LÀNH

Tôn Thất Tuệ

Vâng, sáng nay thu lành và thu khóc như bé nầy đứng góc chợ.
Một em bé vào tuổi khá khôn đứng khóc góc đường gần chợ. Một bộ hành đến hỏi lý do và được biết cấy chi rứa. Số là mẹ em đưa em một đồng (bằng kim loại) bảo để mua một đồng đường, bé cầm một tay; mẹ lại đưa thêm một đồng nữa, bé cầm tay kia khi mẹ bảo mua một đồng muối. Mỏi tay bé bỏ chung một túi. Đến chợ không phân biệt được đồng mô để mua muối và đồng mô để mua đường.

Thu cũng vậy, biết lòng nầy đem gởi cho ai. Người nơi đây thích bắn súng, thích bắn nai; nên người nơi đây chẳng nhúc nhích nỗi lòng khi thấy xác nai xe đụng bên đường. Có lẽ việc nầy dành cho thu, mùa thu đầy ý nồng. 

Sáng nay thu lành, thu khóc vì không biết tâm cảm dành đâu. Lòng thu rộng nhưng thu không có ngàn mắt ngàn tay, thiên thủ thiên nhãn, thu chỉ có đôi chân và đôi tay.

Này thu nhé, ta chỉ cho thu một con đường: người dưng khác họ đem lòng nhớ thương.

Thu cứ khóc như thằng bé khóc. Trí của bé vẫn còn tươi, đồng muối khác đồng đường. Đi chơi cho biết Đồ Sơn, trở về thì thấy đồ nhà vẫn hơn.

Đến đó thì cứ biết đến đó; đến khi sang đông biết đâu chết vì lạnh, nói sớm quá chận đường thu như chận ngõ về của ý.

Mà thu ơi, ta có nhầm không? Hình như thu thiên thủ thiên nhãn. Nơi ta ở, phát súng lệnh thu về chẳng phải là lá ngô đồng mà lá đỏ như máu của thân cây leo ngứa phỏng mình. Thu hóa thân thành vạn loại và vạn loại hóa thành thu. Cây leo lá đỏ kia nó cướp công như cướp biểu tình treo khẩu hiệu mới. Nếu hiểu lá vàng là thu thì lá vàng rụng đầy nhà ta khi tháng hạ còn tươi.

Ta vẫn tin thu không ai thấy được mà chỉ thấy những hóa hiện của thu. Cũng như ta không thể thấy bản chất của người vợ, là người tình xưa, ta bèn thốt lên:

Cảm ơn em, một hóa hiện hình người.

Cảm ơn thu, thu lành, thu biết khóc, cảm ơn thu hóa hiện trong ta và ngoài ta.-

•

Phụ bản

Sầu Ai Lao

Đỗ Hữu

Đã lâu trăng cứ vàng hiu hắt

Mây cứ sầu tuôn núi võ vàng

Lá vẫn phai chàm trên sắc áo

Mưa nguồn thác đổ đá mù sương.

Giữa ngày lạc lõng trên rừng rậm

Với nắng bâng khuâng mây thuở nào

Với núi xanh lơ chiều tím nhạt

Mây trời bàng bạc sầu Ai Lao.

Lưng đèo quán gió mờ hun hút

Thôn bản nằm trơ dưới nắng chiều

Tai vẫn nghe đều dòng thác đổ

Người ơi, thương nhớ biết bao nhiêu!

Ở đây hơi đá chiều vây khắp

Khép chặt mình tôi giữa núi rừng

Buồn quá ngày đi đêm trở lại

Hoàng hôn hoa bản phấn rưng rưng.

Người có theo tôi lên dốc nắng

Nhìn xem hoa rải sắc trên đường

Chiều nay gió thổi buồn ghê lắm

Lá đổ sau chân một lối vàng.---

Nhan Uyên và Khổng Tử

hình trôn ôc của Fibonacci

BA TÁM HÂM BA (8 x 3 = 23)

chuyện xưa và ngẫu luận của TTT

Nhan Uyên ham học, tốt bụng, là một đệ tử đắc ý của Khổng Tử. Một ngày nọ, trên đường đi làm việc, thấy một đám đông ồn ào trước cửa tiệm vải, Nhan Uyên bước đến hỏi mới biết có tranh chấp giữa người mua và người bán.
Chỉ nghe người mua hét lớn:
- Ba nhân tám là 23. Sao ông lại cứ đòi ta 24 đồng?
Nhan Uyên đến trước mặt người mua, lễ phép nói:
- Này đại ca, ba nhân tám là 24. Sao có thể là 23 được? Anh tính sai rồi, không nên cãi lộn ầm ĩ nữa.
Người mua không phục, chỉ thẳng mặt Nhan Uyên nói:
- Ai cần nhà ngươi phân xử? Ngươi biết tính toán ra sao? Muốn phân xử chỉ có cách tìm hỏi Khổng Phu Tử. Đúng hay sai hãy để ông ấy định đoạt! Đi, ta hãy tìm ông ấy để phân xử!
Nhan Uyên đáp:
- Được. Nếu Khổng Phu Tử nói anh sai thì anh tính sao?
Người mua nói:
- Nếu ta sai, hãy lấy đầu ta. Còn nhà ngươi sai thì sao?
Nhan Uyên trả lời:
- Nếu tôi sai, tôi sẽ từ quan.

Hai người đánh cuộc với nhau như thế, cuối cùng cũng đã tìm gặp được Khổng Tử.
Khổng Tử hỏi rõ tình huống, rồi quay sang Nhan Uyên cười nói:
- Ba nhân tám là 23 đó, Nhan Uyên à. Con thua rồi, lấy mũ quan xuống đem cho người ta đi!

Nhan Uyên trước giờ chưa bao giờ cãi lại sư phụ. Nghe Khổng Tử nói mình sai, anh đành tháo mũ xuống giao cho người mua kia nhưng trong lòng không phục. Người mua nhận mũ, đắc ý rời đi.

Nhan Uyên cho rằng Khổng Tử già rồi đâm ra hồ đồ, liền không muốn ở lại học nữa. Ngày hôm sau, Nhan Uyên quay lại gặp Khổng Tử lấy cớ nhà có việc muốn xin nghỉ.

Khổng Tử rất rõ tâm tư Nhan Uyên, nhưng không nói gì, chỉ gật đầu đồng ý. Trước khi đi, Nhan Uyên quay lại cáo biệt Khổng Tử. Khổng Tử muốn Nhan Uyên trở về nhà bình an, dặn dò hai câu:
Thiên niên cổ thụ mặc tồn thân, sát nhân bất minh vật động thủ (không nên nương náu ở gốc cây già ngàn năm; không nên động thủ sát nhân khi chưa biết rõ). Trên đường về, gió thổi mây dâng, sấm rung chớp giật, trời muốn đổ mưa to. Nhan Uyên tiến đến một cây đại thụ mục rỗng bên ven đường, muốn tránh mưa. Anh đột nhiên nhớ lại lời Khổng Tử đã nói: “Ngàn năm cổ thụ không náu thân”. Anh nghe theo, tránh xa khỏi cái cây rỗng. Vừa rời đi không xa thì nghe một tiếng sấm, sét đã đánh tan cây cổ thụ kia. Nhan Uyên kinh ngạc tự nhủ "Câu đầu sư phụ nói đã ứng nghiệm. Chẳng lẽ ta còn có thể sát nhân ư?"

Khi về tới nhà thì tđã khuya. Không muốn kinh động người nhà, Nhan Uyên dùng bảo kiếm mang theo bên người đẩy chốt cửa phòng nơi vợ của anh đang ngủ. Đến bên giường, sờ lại thấy hai người nằm chung giường. Nhan Uyên vô cùng tức giận, giơ kiếm định chém, lại nghĩ đến câu nói thứ hai của Khổng Tử: “Sát nhân không rõ chớ động thủ,” bèn đốt đèn lên xem, hóa ra là vợ và người kia là chị của Nhan Uyên.

Ngày hôm sau, Nhan Uyên quay trở lại, thấy Khổng Tử liền quỳ xuống nói:
- Sư phụ, hai câu người nói đã cứu ba người là con, vợ con và muội muội! Sao Sư phụ lại biết trước chuyện sẽ xảy ra vậy?
Nhan Uyên cảm thấy kính phục thầy sâu sắc, cũng đã biết được ẩn ý của Khổng Tử. Khổng Tử đỡ Nhan Uyên dậy và nói:
- Ngày hôm qua thời tiết khô nóng, đoán chừng sẽ có cơn dông, nên ta nhắc nhở con: “Ngàn năm cổ thụ không ai náu thân. Con lại mang khí bực trong người, trên thân đeo bảo kiếm, cho nên ta khuyên con “Sát nhân không rõ chớ động thủ.”
Nhan Uyên vừa vái lạy vừa nói:
- Sư phụ tiên đoán mọi sự như thần làm đệ tử mười phần kính nể!
Khổng Tử nói tiếp:
-Ta biết rõ con xin phép về nhà nghỉ chỉ là mượn cớ, thật ra con cho rằng ta đã già nên hồ đồ rồi, không muốn học nữa. Con nghĩ xem, ta nói 3 nhân 8 bằng 23 là đúng, làm con thua, bất quá là thua cái mũ quan kia; nếu ta nói 3 nhân 8 bằng 24 mới đúng, người mua bán kia thua. Đây là mất một mạng người đó! Vậy con nói xem, chức vị quan trọng hay mạng người quan trọng hơn?

Nhan Uyên bỗng giật mình tỉnh ngộ, quỳ gối trước mặt Khổng Tử mà thưa:
- Sư phụ trọng đại nghĩa coi nhẹ tiểu tiết; thế mà đệ tử lại tưởng rằng Sư phụ vì lớn tuổi mà thiếu minh mẫn. Đệ tử hổ thẹn vạn phần!

ngẫu luận của TTT

Năm tôi làm cu ly trong một trường college mà ai cũng tưởng tôi dạy, có lần mưa sấm sét làm bung vài mảnh vỏ cây dày, không ai bị thương, chỉ có vài chiếc xe vỡ kính, cây sồi quá to không chết. Thế rồi tôi dọn vào vùng núi. Cách nhà chừng 500 met, một ông hàng xóm ngồi ở hàng hiên mà mấy cửa kính sau lưng nát hết, ông hoàn toàn vô sự như kiểu dao phóng cắm quanh một nữ nhân trên sân khấu. Cây sồi nhỏ bị sét đánh truốt hết vỏ. Cây chết khô; tháng sau tôi đến giúp đốn cây nầy thì biết nó đã bị chẻ đôi từ lâu. Từ đó tôi mới hiểu trong vùng nhiều cây thông bị sét đánh chết khô. Dễ hiểu, thân cây chứa nước dẫn điện như người bị sét đánh. Kể lại chuyện nầy vì câu chuyện nêu lời cảnh giác của Khổng Tử, cây già trăm năm rỗng chứa nhiều nước thì dẫn điện nhiều.

Chuyện kể đã xưa, xài đi, xài lại nhưng rồi ai cũng xài mãi xài hoài, xài được cứ xài. Dưới ánh mặt trời không có gì mới.

Nhan Uyên tức là Nhan Hồi, đệ tử thích ý nhất của Khổng Tử, tên Nhan Uyên được biết khá nhiều vì thành ngữ: Nhan Uyên yểu mệnh. Nhan Uyên chết trước thầy. Phải chăng vì không có người kế vị sư phụ mà học thuyết Khổng Tử gần như bị bỏ quên đến thế hệ thứ ba, Mạnh Tử mới làm sống lại. Vấn đề nầy không được đặt ra, khác với trường hợp Phật Giáo, trưởng tử Xá Lợi Phất chết sớm; người kế vị Phật là Ca Diếp mà một số học giả Nhật cho là đã khép kín PG trong tăng già, xa lánh xã hội làm mất sức sống của PG.

Trở về câu chuyên ba lần tám, là một ẩn dụ, Nhật Bản có chuyện gần giống: một hiệp sĩ về nhà giữa khuya thấy vợ cùng nằm với một người đàn ông, định rút gươm chém. May thay người đàn ông thức dậy; đó là mẹ chàng, mặc áo quần của chàng nằm chung giường, phòng khi có kẻ gian vào thì thấy chàng mà dội lui không dám làm càng.

Triết lý chính yếu của câu chuyện là giá trị đời người, không có gì thay thế. Cách xa Khổng Tử hai ngàn năm, André Malraux diễn tả ý nầy theo lối mới: đời người chẳng đáng giá gì, nhưng chẳng có gì đáng giá bằng cuộc đời. (La vie ne vaut rien mais rien ne vaut la vie). Đường lối nầy khác hẳn chủ trương: thà giết lầm hơn bỏ sót đã làm đổ máu nhuộm đỏ Á Đông; phải chăng vì vậy mà Mao Trạch Đông đã bài trừ Khổng Tử triệt để; trái với chủ trương của Tào Tháo: thà phụ người trước khi người phụ mình; chẳng khác Hàn Tin giết người chỉ đường đến sào huyệt của Lưu Bang, sợ ông nầy biết hành tung của mình.

Nền luật pháp nhân bản sợ giết lầm, kết tội lầm bèn nêu lên khẩu hiệu "thà tha trăm người có tội chứ đừng kết tội một người vộ tội". Việc đầu tiên chánh án nói với bồi thẩm đoàn là: nếu có hoài nghi dù như một giọt nước với biển cả, quý vị hãy bỏ phiếu vô tội.

Cái giọt nước nầy có lần là giọt nước khoa học mới khổ chơ. Năm 1995, cả nước Mỹ (và có thể vài nước khác *) đã sôi ruột vì vụ án giết vợ cũ và bồ mới của bà. Nghi can là một "anh hùng football" và có đóng phim, OJ Simpson da đen bị đưa ra tòa tại Los Angeles. Thị xã to lớn nầy còn ê ẩm với vụ Rodney King da đen bị cảnh sát hành hung quá tay và kéo theo sự đốt phá kinh hãi sau khi tòa tha tội cảnh sát, hai năm trước đó. Vụ án dẫu sao có mùi chính trị, TT Clinton rất lo ngại một cuộc bạo loạn vô lý có thể bùng nổ.

Công tố viện xem như đã thắng vì cộng với vô số bằng chứng, luật sư bên nguyên đã đưa ra kết quả DNA của nghi can không khác kết quả kiểm nghiệm tại hiện trường. Nhưng chính DNA nầy đã làm OJ thoát tội và Clinton không còn lo nội loạn. Bên bị chỉ hỏi các nhà khoa học có chắc 100% hay không. Họ trả lời tỷ số sai rất nhỏ nhưng con số 99,99 kéo thêm mấy trăm số 9 khác vẫn không cho phép nói 100%. Bồi thẩm đoàn đã bỏ phiếu vô tội (theo thuyết âm mưu, Clinton vận động ngầm).

Đúng là thà tha trăm người có tội hơn kết tội một kẻ vô tội. Nhưng theo tinh thần nhân bản nầy, DNA đã dùng để chứng minh vô tội một số tù nhân mà không ai hoài nghi như đã hoài nghi trong vụ OJ Simpson. Họ được tha và đền bù bằng tiền.

Nền văn minh nhân bản giải thích luật rất rộng để cho các đương sự nhiều quyền lợi. Nhưng giải thích hẹp tối đa khi dùng để kết tội. Ăn cắp quả trứng gà thì có tội cắp trứng gà, không thể giải thích hợp tác xã sẽ ấp cái trứng thành con gà, không biết quả trứng có trống hay không.

Câu chuyện cho thấy cái biết trong bộ ba "chân thiện mỹ" không nhất thiết đã đúng nếu không kèm theo yếu tố "dụng". Cuộc đời như con số pi, khấp khểnh như chiếc xe phải lắc lư mới tiến tới. Cuộc đời không như hình tròn mà hình trôn ốc của Fibonacci.

Ghi chú: * Sau 8 tháng, vụ án kết thúc ngày 3 Oct 1955. 20 ngày sau Yelsin gặp Clinton tại nhà xưa của TT Roosevelt, New York. Theo một giai thoại, khi gặp TT Mỹ, TT Nga nói làm quà đầu tiên "OJ did it" (OJ làm chuyện ấy, OJ giết vợ cũ) tuy OJ trắng án. Lúc nầy chưa có tòa hộ ở Santa Monica tuyên bố OJ trách nhiệm về cái chết của hai nạn nhân và phải bồi thường.

============================================================

một biệt thự xưa ở Nha Trang, phối hợp đông tây

===========================================

NGHE TỪ THẾ GIỚI LẮNG THINH

Pierre FAVRE

Á Châu, vương quốc duy nhất nơi có thể sống ra ngoài thời gian

Những bờ biển bão táp đánh tả tơi vẫn an bình hơn trời Âu.

Á Châu, vương quốc duy nhất nơi có thể sống ra ngoài thời gian

Không đào đâu ra triết gia, chỉ có hiền nhân, 

hiền giả đã tìm được đạo, đường đời.

Á Châu vương quốc duy nhất cũng có những lời ca vang, những tiếng hét lớn

nhưng bạn nghe biết sự lắng thinh, nghe biết thế giới không lời.

Á Châu, vương quốc duy nhất.

•

Chúng tôi dịch bậy mấy câu thơ ngắn của Pierre Favre do một ông Pierre khác người Việt trích đăng năm 1935 ở Hà Nội. Pierre Đỗ Đình mà chúng tôi hân hạnh gới thiệu là Đỗ Đình Thạch, có dạy thời gian ngắn ở VĐH Huế lúc sơ khai, ông đã giới thiệu tuyên ngôn cùa trường phái tượng trưng (symbolisme). Nguyên tác:

Asie, unique royaume où l'on vive en dehors du temps,
tes rivages déchirés de typhons sont plus calmes que cette Europe.
Asie, unique royaume où l'on vive en dehors du temps.
Ils n'ont plus que des philosophes les sages ont trouvé la Voie.

Asie, unique royaume. Ils ont les chants et les cris 

mais tu connais le silence
Asie, unique royaume.

Ý chính của Pierre Đỗ Đình không nằm ở mấy câu thơ nầy, bài giới thiệu của ông rất nặng về ý tưởng và rất trừu tượng, đúng vậy, trên thế giới không có nước nào trừu tượng bằng nước Pháp. Ông giới thiệu thi sĩ Pierre Favre trong số những văn thi sĩ người Pháp ở Đông Dương. Tuy Đỗ Đình không nói, xin thêm rằng ít nhất thời ấy, giới văn học chính quốc không cho là chính thống những nhà văn ở Đông Dương, phải chăng họ thấm nhuần tư tưởng Đông Phương và Âu Châu tự đặt mình trong thế đối lập Đông Tây.

Vương quốc, royaume, kingdom...là danh từ cụ thể thuộc địa giới đã được mượn tạm để chỉ cả cõi trời. Tăng lữ Do Thái Giáo không thể giết Jesus bèn mượn tay quân quản Pilate, vu khống  Ngài xưng là vua Do Thái, hành động ly khai phản nghịch đế quốc La Mã. Jesus nói: Vương quốc của ta không ở chỗ nầy, ta thuộc về vương quốc của God, vương quốc của Cha ta.

Như vậy Favre hiểu "royaume" vương quốc cụ thể là một vùng rộng rãi, vừa thế giới tâm linh như các nhà thần học giải thích lời Jesus "the kingdom of God" là cái tâm của mọi người, tự tánh của chúng sinh.

Thuần túy ngữ pháp, có điểm chúng tôi không rõ nhờ chư vị trợ giúp. Đó là động từ "vivre" (où l'on vive). Theo cách chia động từ hiện nay, "vive" thuộc về thể cách subjonctif, không có tính chất xác quyết của indicatif, [où l'on vit]. Câu hỏi sẽ là: phải chăng Favre cẩn trọng nên dùng subjonctif vừa là hiện thực vừa là ước mong? Phải chăng xưa, indicatif của vivre là 'il vive'?

• 

[Asia, the unique kingdom where they live beyond the time

Your typhoon battered sea shores are still much in calmness more than this Europe

Asia, the unique kingdom where they live beyond the time

there philosophers vanished to become wise men fathoming the road, the way of life.

Asia, the unique kingdom.]

◙ Xin thêm vài cái nhìn khác về Á Châu

    • William Gordon East

The One and The Other Asia
Love, if you will, your roses and your nightingales
Those mountains neighbour to the sky
Those microcosms meshed in silk and stone
Those intricate fossil thoughts too old to die.
But remember the river bones dry and their shingles spread like ash
The cattle gasping in fragmented fields
The vultures wheeling down from brazen sky
and the usurer's pious text as he counts his yield.

Nếu thích, xin bạn hãy yêu thương khóm hoa hồng và lũ sơn ca,
Những ngọn núi cao ngất cao bằng trời
Những tiểu vũ trụ trong tơ tằm trong đất cát
Những nguồn tư tưởng dày đặc đã hóa thạch, không phai mờ vì đã quá xưa.
Nhưng xin nhớ những dòng sông cạn như bộ xương khô, lòng sông như suối tro than;
Những con bò gặm cỏ trong những cánh đồng chia nát xẻ nhỏ li ti.
Những con kên kên bay lượn từ bầu trời trân tráo rồi đâm xuống tìm mồi
Và xấp giấy dày, linh thiêng thần thánh, trong tay người cho vay cắt cổ ghi số tiền lời đã thu được.

    •  Okakura Kakuzo

"Á Châu là một. Hy Mã Lạp Sơn đã chia thành hai nền văn minh to lớn. Trung Hoa chủ trương cộng đồng sống chung theo Khổng Tử; và Ấn Độ chủ trương từng cá nhân tự thức tĩnh theo kinh Vệ Đà. Nhưng những ngọn núi tuyết nầy không ngăn chận lòng tha thiết đối với (điều gọi là) Tối Thượng và Phổ Quát, để tạo ra các tôn giáo lớn nhất thế giới ăn sâu vào đời sống tâm linh các các dân tộc Á Châu; làm nổi bật sự khác biệt với các dân tộc miền biển ở Địa Trung Hải và Baltic; những dân tộc nầy chỉ chú trọng đến các đặc thù riêng biệt, chỉ mưu cầu các phương tiện của đời sống; chứ không nghĩ đến cứu cánh của đời sống" (to search out the means, not the end, of the life). Okakura Kakuzo, tác giả Trà Thư.

   •  Virgil Gheorghiu

Khi nền văn hóa Tây Phương sụp đổ, Đông Phương sẽ chiếu ánh sáng tâm linh cứu độ Tây Phương. Đông Phương là "the East" không bao gồm Nga Sô như báo chí dùng East để phân biệt với West là Tây Phương, vì Nga Sô cũng chỉ là sản phẩm của West. ♠ Ý nầy trong cuốn Giờ Thứ 25, cuốn nầy không còn là kẻ thù số một và hiện đưọc lưu hành ở VN.

Ý đạo trong lòng em

Hảo Tiên, khi nhật nguyệt linh đài đổ vỡ, sẽ còn nơi cửa sổ phòng anh một ngọn đèn soi sáng hồn thơ và ý đạo; soi sáng hồn thơ trong anh và ý đạo trong lòng em. Và như Pierre Favre đã nói, hiền giả đã tìm ra đạo, để sống đời sống đạo, ý đạo trong lòng em, cao hơn các tôn giáo khuất chìm trong lễ nghi và giàu sang. Người Tây vẫn hiểu được người Đông.