BÌNH ĐẲNG và ĐẲNG BÌNH
Tôn Thất Tuệ
"Chỉ sau 46 giây thượng đài, Angela Carini (Italy) đã phải giơ tay xin thua đối thủ người Algeria - Imane Khelif, võ sĩ từng bị cấm thi đấu ở giải vô địch thế giới năm 2023 vì có hormone sinh dục nam quá cao". Bài báo nêu rõ những sự vô lý mà giới quyền anh đã áp đặt cấm Khelif dự tranh. Bài kết luận việc cho cô nầy lên đài chính là nguyên tắc bình đẳng: Angela và Imane đều là con gái đúng như trời sinh, không có cái vụ chuyển thành nam giới; thắng thua là chuyện bình thường".
Lúc ấy đọc xong tôi có cảm nghĩ khác, ra ngoài các lý luận pháp lý. Bình đẳng thì đúng rồi; bình đẳng chúng ta đã quen như khẩu hiệu theo châm ngôn của Pháp: Liberté Égalité Fraternité (tự do, bình đẳng, bác ái huynh đệ). Nhưng cái bình đẳng ấy thì như tôi và ông Trump, ông Bill Gates đều bình đẳng. Bình đẳng chính trị ấy chẳng có gì bình đẳng. Và ngay trong câu mở đầu nêu trên đã không có sự bình đẳng. Khetif quá nhiều hormone nam tính.
Đẳng bình chữ tôi nghĩ ra hay đã đưa vào tiềm thức chữ kẻ khác đã dùng để thay thế équité / equity trong nghĩa bình đẳng thật sự cao hơn pháp lý, gần đến đạo lý xã hội.
Bức hình minh họa ba người đứng xem đá banh cho thấy sự khác biệt giữa đẳng bình và bình đẳng. Cũng như hý họa tuyển chọn vào sở làm qua kết quả leo nhanh nhất giữa voi, khỉ, chim, cá. Cũng như khi Saigon bắt đầu TV mười gia đình chưa có một nhà có máy thu, trẻ con đánh đu cửa số nhà khác xem ké, có đề thi vào đệ thất toàn quốc: em hãy tả cảnh cả nhà ngồi xem truyền hình.
Tôi nghĩ đến một chuyện trong kinh Phật. Vua A Xà Thế bi bệnh tâm thần rất nặng. Phật biết và nhắn rằng nếu ông đến đạo tràng, Ngài sẽ chỉ con đường viễn ly điên đảo, thân tâm an lạc. Ông không tin vì Phật từ bi với mọi người sao lại lo cho một mình ông. Ngài đáp: cha mẹ thương yêu mọi đứa con như nhau nhưng đứa nào yếu kém một điểm gì thì cha mẹ chú ý cho đứa đó nhiều hơn.
Ấn dụ nầy đã bao gồm hai ý niệm bình đẳng và đẳng bình.
Đẳng bình là một vấn đề rất lớn, chi phối hầu hết các sinh hoạt chính trị, văn hóa, kinh tế của các nước dân chủ, chậm nhất là giữa thế kỷ 20.
Có nước rùm ben la lối, lý thuyết, thực hành, gây chia rẻ màu da, địa phương, chủng tộc bên cạnh những giải pháp tích cực dùng đẳng bình để bù đắp những bất bình đẳng dưới chiếc áo bình đẳng.
Có nước âm thầm làm những việc trong tinh thần đẳng bình. Ví dụ miền Nam VN từ 1954 đã hạ thấp số điểm cần thiết trong kỳ thi tú tài cho các thí sinh miền Thượng, cho họ ưu tiên vô học các trường cao đẳng chuyên nghiệp. Lý do trong quá khứ, các sắc dân thiểu số không được hưởng những phúc lợi như người kinh về giáo dục, kinh tế v.v...
Việc làm giới hạn nầy đã đi trước HK. Đến 1961, TT Kennedy mới đặt nền móng cho đẳng binh, phát họa cac điều ông gọi là affirmative actions (hành động xác quyết tích cực), mãi đến sau khi ông chết mới bắt đầu thực hiện bởi TT Johnson năm 1965. Dĩ nhiên affirmative actions rộng lớn, bao quát hơn việc giúp người Thượng ưu tiên nhập học.
Nói cho dễ hiểu và thực tế, affirmation actions giúp cho người da đen ưu tiên vô đại học; hai sinh viên bằng điểm thì người da đen được chọn. Điều nầy bắt buộc với các trường nhận tài trợ của chính phủ. Để chính sách nầy có thành quả, chính quyền trung ương trợ giúp các tiểu bang thành lập nhiều state university và community college (cao đảng công đồng) và nhiều học bỗng, giúp người da màu có bằng cấp đại học, không phải trả học phí cắt cổ như Harvard...
Có lẽ affirmative actions đã làm được việc trong giáo dục, đã đủ, cho nên tối cao pháp viện đã đình chỉ thi hành trong một phán quyết tháng 6 năm 2023.
Đẳng bình vẫn còn được nghiên cứu và thi hành trong nhiều lãnh vực. Giáo dục chú ý khả năng nhận thức của từng học sinh, để ý hoàn cảnh sinh sống của các em trong gia đình, trong khu vực trú ngụ ...
◙
Những dòng nầy vô cùng sơ lược chi để gợi một vấn đề thuộc hàng nằm, không sôi động nhưng cấp thiết, vì tính cách nhân sinh, luân lý và công bằng. Xin lỗi tôi vẫn bị ảnh hưởng bởi PG, nên ghi lại một đoán của Pháp Hoa: nếu có chúng sinh nào đến chỗ Như Lai ở, ta sẽ dùng Phật nhãn xem đức tính căn cơ theo đó mà cứu độ, mỗi nơi ta thuyết giảng những danh hiệu khác nhau.
Để giúp vui và chấm dứt, xin nêu ẩn dụ bánh pizza của nhà giáo DebHillCA
Gia đình sáu người ngồi quanh một cái bàn và một ổ bánh pizza to nhiều xúc xích và phó mát. Món ăn Ý nầy sẽ chia ra sao?
Nếu theo nguyên tắc bình đẳng (égalité /equality), mỗi người sẽ đưọc 1/6 chia đều, lớn nhỏ như nhau.
Nhưng theo tinh thần đẳng bình équité / equity, ổ bánh sẽ chia theo nhu cầu cá nhân vì phúc lợi chung của gia đình. Cô bé đôi tám vegetarian sẽ ăn rau cải. Chú em đang độ lớn cần ăn nhiều theo đòi hỏi của cơ thế sẽ được một miếng bự lớn hơn 1/6. Bà ngoại vì bao tử không chịu các thứ làm từ sữa không dám đụng tới phó mát, bà lớn tuổi chỉ ăn chút xíu vành bột, còn để phần cho cho các cháu ăn thêm. Sư khác biệt về nhu cầu không làm cho ai tốt hơn giỏi hơn hay tệ hơn xấu hơn, đơn giản cho thấy mỗi cá nhân có những nhu cầu riêng thỏa mãn bởi những phương cách phù hợp riêng. 1/6 cái bánh quá nhiều quá thừa với bà ngoại nhưng chưa đủ với bé trai lên 10 đang lớn nhanh.
Tôi nghĩ đến một chuyện trong kinh Phật. Vua A Xà Thế bi bệnh tâm thần rất nặng. Phật biết và nhắn rằng nếu ông đến đạo tràng, Ngài sẽ chỉ con đường viễn ly điên đảo, thân tâm an lạc. Ông không tin vì Phật từ bi với mọi người sao lại lo cho một mình ông. Ngài đáp: cha mẹ thương yêu mọi đứa con như nhau nhưng đứa nào yếu kém một điểm gì thì cha mẹ chú ý cho đứa đó nhiều hơn.
Ấn dụ nầy đã bao gồm hai ý niệm bình đẳng và đẳng bình.
Đẳng bình là một vấn đề rất lớn, chi phối hầu hết các sinh hoạt chính trị, văn hóa, kinh tế của các nước dân chủ, chậm nhất là giữa thế kỷ 20.
Có nước rùm ben la lối, lý thuyết, thực hành, gây chia rẻ màu da, địa phương, chủng tộc bên cạnh những giải pháp tích cực dùng đẳng bình để bù đắp những bất bình đẳng dưới chiếc áo bình đẳng.
Có nước âm thầm làm những việc trong tinh thần đẳng bình. Ví dụ miền Nam VN từ 1954 đã hạ thấp số điểm cần thiết trong kỳ thi tú tài cho các thí sinh miền Thượng, cho họ ưu tiên vô học các trường cao đẳng chuyên nghiệp. Lý do trong quá khứ, các sắc dân thiểu số không được hưởng những phúc lợi như người kinh về giáo dục, kinh tế v.v...
Việc làm giới hạn nầy đã đi trước HK. Đến 1961, TT Kennedy mới đặt nền móng cho đẳng binh, phát họa cac điều ông gọi là affirmative actions (hành động xác quyết tích cực), mãi đến sau khi ông chết mới bắt đầu thực hiện bởi TT Johnson năm 1965. Dĩ nhiên affirmative actions rộng lớn, bao quát hơn việc giúp người Thượng ưu tiên nhập học.
Nói cho dễ hiểu và thực tế, affirmation actions giúp cho người da đen ưu tiên vô đại học; hai sinh viên bằng điểm thì người da đen được chọn. Điều nầy bắt buộc với các trường nhận tài trợ của chính phủ. Để chính sách nầy có thành quả, chính quyền trung ương trợ giúp các tiểu bang thành lập nhiều state university và community college (cao đảng công đồng) và nhiều học bỗng, giúp người da màu có bằng cấp đại học, không phải trả học phí cắt cổ như Harvard...
Có lẽ affirmative actions đã làm được việc trong giáo dục, đã đủ, cho nên tối cao pháp viện đã đình chỉ thi hành trong một phán quyết tháng 6 năm 2023.
Đẳng bình vẫn còn được nghiên cứu và thi hành trong nhiều lãnh vực. Giáo dục chú ý khả năng nhận thức của từng học sinh, để ý hoàn cảnh sinh sống của các em trong gia đình, trong khu vực trú ngụ ...
◙
Những dòng nầy vô cùng sơ lược chi để gợi một vấn đề thuộc hàng nằm, không sôi động nhưng cấp thiết, vì tính cách nhân sinh, luân lý và công bằng. Xin lỗi tôi vẫn bị ảnh hưởng bởi PG, nên ghi lại một đoán của Pháp Hoa: nếu có chúng sinh nào đến chỗ Như Lai ở, ta sẽ dùng Phật nhãn xem đức tính căn cơ theo đó mà cứu độ, mỗi nơi ta thuyết giảng những danh hiệu khác nhau.
Để giúp vui và chấm dứt, xin nêu ẩn dụ bánh pizza của nhà giáo DebHillCA
Gia đình sáu người ngồi quanh một cái bàn và một ổ bánh pizza to nhiều xúc xích và phó mát. Món ăn Ý nầy sẽ chia ra sao?
Nếu theo nguyên tắc bình đẳng (égalité /equality), mỗi người sẽ đưọc 1/6 chia đều, lớn nhỏ như nhau.
Nhưng theo tinh thần đẳng bình équité / equity, ổ bánh sẽ chia theo nhu cầu cá nhân vì phúc lợi chung của gia đình. Cô bé đôi tám vegetarian sẽ ăn rau cải. Chú em đang độ lớn cần ăn nhiều theo đòi hỏi của cơ thế sẽ được một miếng bự lớn hơn 1/6. Bà ngoại vì bao tử không chịu các thứ làm từ sữa không dám đụng tới phó mát, bà lớn tuổi chỉ ăn chút xíu vành bột, còn để phần cho cho các cháu ăn thêm. Sư khác biệt về nhu cầu không làm cho ai tốt hơn giỏi hơn hay tệ hơn xấu hơn, đơn giản cho thấy mỗi cá nhân có những nhu cầu riêng thỏa mãn bởi những phương cách phù hợp riêng. 1/6 cái bánh quá nhiều quá thừa với bà ngoại nhưng chưa đủ với bé trai lên 10 đang lớn nhanh.
==========================================
 |
| vợ lính ngây thơ, hiền hậu =================================== |
No comments:
Post a Comment